K. Quả thật, Muhammad e đã thiếp lập quyền hạn và trách nhiệm cho tất cả những thành viên trong gia đình, đặc biệt Người qui định quyền hạn của cha mẹ, quyền lợi của phụ nữ cho con bú, quyền lợi các trẻ mồ côi và những người vợ. Và như đã được biết từ trong Qur’an rằng Muhammad e đã ra lệnh bảo các tín đồ phải tuyệt đối kính trọng cha mẹ, ngay cả chỉ một tiếng thở dài “Oof” đối với cha mẹ cũng không được phép:


﴿وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعۡبُدُوٓاْ إِلَّآ إِيَّاهُ وَبِٱلۡوَٰلِدَيۡنِ إِحۡسَٰنًاۚ إِمَّا يَبۡلُغَنَّ عِندَكَ ٱلۡكِبَرَ أَحَدُهُمَآ أَوۡ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفّٖ وَلَا تَنۡهَرۡهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوۡلٗا كَرِيمٗا ٢٣﴾ [سورة الإسراء: 23]


{Và Thượng Đế của Ngươi (Muhammad) đã sắc lệnh rằng các ngươi chỉ được thờ phượng một mình Allah duy nhất và phải ăn ở tử tế với cha mẹ. Nếu một trong hai người họ hoặc cả hai sống với Ngươi trong tuổi già thì chớ đừng nói tiếng uf (tiếng thở dài vô lễ) với họ, và chớ buông lời xúc phạm hai người họ, mà phải ăn nói với hai người họ lời lẽ tôn kính.} (Chương 17 – Al-Isra’, câu 23).


L. Muhammad e luôn ủng hộ và bảo vệ quyền lợi của trẻ mồ côi và trẻ sơ sinh. Quả thật, Người e bảo các tín đồ phải ủng hộ giúp đỡ trẻ mồ côi và nuôi ăn những người nghèo để được Allah thu nhận vào Thiên Đàng như Allah đã phán:


﴿ٱلَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمۡوَٰلَهُم بِٱلَّيۡلِ وَٱلنَّهَارِ سِرّٗا وَعَلَانِيَةٗ فَلَهُمۡ أَجۡرُهُمۡ عِندَ رَبِّهِمۡ وَلَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ ٢٧٤﴾ [البقرة: 274].


{Những ai chi dùng tài sản của họ (vào việc từ thiện) cả đêm lẫn ngày một cách kín đáo hay công khai, sẽ được nhận phần thưởng nơi Thượng Đế của họ và họ sẽ không phải lo sợ và buồn phiền.} (Chương 2 – Albaqarah, câu 274).


Và Người cũng nghiêm cấm hành động man rợ phổ biến của người Ả rập, đó là họ giết những bé gái mới sinh vì coi đó là một sự không may mắn và khổ nhục. Qur’an đã ám chỉ điều này trong câu kinh sau:


﴿وَإِذَا ٱلۡمَوۡءُۥدَةُ سُئِلَتۡ ٨ بِأَيِّ ذَنۢبٖ قُتِلَتۡ ٩﴾ [سورة التكوير: 8، 9]


{Và khi các đứa bé gái bị chôn sống sẽ được tra hỏi vì tội gì mà chúng phải bị giết?} (Chương 81 – Attakwir, câu 8, 9).


M. Và quả thật, Muhammad e đã ra lệnh bảo người đàn ông không được kế thừa tài sản của phụ nữ một cách cưỡng ép và không được cưới phụ nữ trừ phi họ đồng ý và chấp thuận, không được hành hạ giam cầm họ để họ trả lại tiền cưới.


﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا يَحِلُّ لَكُمۡ أَن تَرِثُواْ ٱلنِّسَآءَ كَرۡهٗاۖ وَلَا تَعۡضُلُوهُنَّ لِتَذۡهَبُواْ بِبَعۡضِ مَآ ءَاتَيۡتُمُوهُنَّ إِلَّآ أَن يَأۡتِينَ بِفَٰحِشَةٖ مُّبَيِّنَةٖۚ وَعَاشِرُوهُنَّ بِٱلۡمَعۡرُوفِۚ فَإِن كَرِهۡتُمُوهُنَّ فَعَسَىٰٓ أَن تَكۡرَهُواْ شَيۡ‍ٔٗا وَيَجۡعَلَ ٱللَّهُ فِيهِ خَيۡرٗا كَثِيرٗا  ١٩﴾ [سورة النساء: 19]


{Hỡi những ai có đức tin! Các ngươi không được phép cưỡng bức vợ để thừa hưởng gia tài của họ, cũng không được giam (hành hạ) họ để lấy lại một phần nào tiền cưới mà các ngươi đã tặng họ ngoại trừ trường hợp họ công khai pham tội ngoại tình. Các ngươi hãy sống tử tế với họ bởi vì nếu như các ngươi ghét bỏ họ thì có lẽ các ngươi ghét một sinh vật mà Allah đã ban cho nó nhiều điều tốt lành.} (Chương 4 – Annisa’, câu 19).


Người e cũng nghiêm cấm đàn ông đánh đập và hành hạ vợ. Các bà vợ của Người nói rằng Người chưa bao giờ đánh họ dù chỉ một lần. Và Người cũng không hề có một mối quan hệ nam nữ nào ngoài hôn nhân cả mặc dù thời đó việc một người đàn ông quan hệ trai gái bên ngoài là điều rất bình thường và phổ biến. Quả thật, Người e chỉ có mối quan hệ vơi phụ nữ trong khuôn khổ hôn nhân hợp pháp của thời đó tức được chính quyền thời đó công nhận giống như mối quan hệ của Người với bà A’ishah cũng là mối quan hệ hôn nhân, chỉ có điều Người chưa ăn ở với bà trong lần đầu tiên mà Abu Bakr đã hứa gả cho Người mà mãi đến một thời gian sau đó khi bà A’ishah đã có thể đưa ra quyết định. Và quả thật, ngay cả bản thân của A’ishah cũng tự miêu tả về mối quan hệ của bà với Nabi e một cách chi tiết cho thấy giữa họ là một tình yêu và quý trọng lẫn nhau. Và bà A’ishah t được xem là một đại học giả trong các đại học giả của Islam, và bà đã sống trọn đời là một người vợ của Nabi Muhammad e và không hề nghĩ đến một người đàn ông nào khác và bà không bao giờ có bất cứ hành động tiêu cực nào đối với Người e cả.


N. Muhammad e bảo đàn ông phải chu cấp và nuôi đưỡng cho phụ nữ, phải bảo vệ họ dù đó là mẹ, hoặc chị (em) gái, hoặc vợ hoặc các con gái, hoặc các con gái của người khác, dù là người Muslim hay không phải Muslim.


﴿ٱلرِّجَالُ قَوَّٰمُونَ عَلَى ٱلنِّسَآءِ بِمَا فَضَّلَ ٱللَّهُ بَعۡضَهُمۡ عَلَىٰ بَعۡضٖ وَبِمَآ أَنفَقُواْ مِنۡ أَمۡوَٰلِهِمۡۚ فَٱلصَّٰلِحَٰتُ قَٰنِتَٰتٌ حَٰفِظَٰتٞ لِّلۡغَيۡبِ بِمَا حَفِظَ ٱللَّهُۚ وَٱلَّٰتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَٱهۡجُرُوهُنَّ فِي ٱلۡمَضَاجِعِ وَٱضۡرِبُوهُنَّۖ فَإِنۡ أَطَعۡنَكُمۡ فَلَا تَبۡغُواْ عَلَيۡهِنَّ سَبِيلًاۗ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ عَلِيّٗا كَبِيرٗا ٣٤﴾ [سورة النساء: 34]


{Người đàn ông là trụ cột (của gia đình) trên đàn bà  bởi vì Allah ban cho người này sức lực hơn người kia và bởi vì họ (đàn ông) phải chi dung tài sản của họ vào việc cấp dưỡng gia đinh. Do đó, người đàn bà đức hạnh nên phục tùng chồng và trông cói nhà cửa trong lúc chồng vắng mặt với sự giúp đỡ và trông  chừng của Allah. Còn đối với các bà vợ mà các ngươi sợ họ thất tiết và bướng bỉnh, trước hết hãy cảnh cáo họ, rồi từ chối ăn nằm với họ, rồi cuối cùng mới đánh họ (nhẹ tay). Nhưng nếu họ chịu nghe theo các ngươi thì chớ kiếm chuyện với họ bởi vì Allah Rất mực Tối cao và Vĩ đại.} (Chương 2 – Annisa’, câu 34).


O. Muhammad e nghiêm cấm giết con cái vì sợ nghèo đói giống như giết một sinh mạng vô tội:


﴿قُلۡ تَعَالَوۡاْ أَتۡلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمۡ عَلَيۡكُمۡۖ أَلَّا تُشۡرِكُواْ بِهِۦ شَيۡ‍ٔٗاۖ وَبِٱلۡوَٰلِدَيۡنِ إِحۡسَٰنٗاۖ وَلَا تَقۡتُلُوٓاْ أَوۡلَٰدَكُم مِّنۡ إِمۡلَٰقٖ نَّحۡنُ نَرۡزُقُكُمۡ وَإِيَّاهُمۡۖ وَلَا تَقۡرَبُواْ ٱلۡفَوَٰحِشَ مَا ظَهَرَ مِنۡهَا وَمَا بَطَنَۖ وَلَا تَقۡتُلُواْ ٱلنَّفۡسَ ٱلَّتِي حَرَّمَ ٱللَّهُ إِلَّا بِٱلۡحَقِّۚ ذَٰلِكُمۡ وَصَّىٰكُم بِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تَعۡقِلُونَ ١٥١﴾ [سورة الأنعام : 151]


{Hãy bảo họ (Muhammad!): Đến đây, Ta sẽ đọc cho các người điều lệnh mà Thượng Đế của các ngườ đã cấm các người rằng chớ đừng bao giờ làm Shirk với Allah một điều gì, hãy ăn ở tử tế với cha mẹ của các người, chớ vì sợ nghèo mà các người giết con cái của của các người bởi TA mới là Đấng cung dưỡng các người và con cái của các người. Và các ngươi chớ đến gần những điều sàm bậy một cách công khai hay kín đáo, và chớ giết sinh mạng mà Allah đã nghiêm cấm trừ phi vì lý do chính đáng. Đó là điều chỉ thị cho các ngươi mong rằng các ngươi biết suy nghĩ.} (Chương 6 – Al-An’am, câu 151).


P. Muhammad e không bao giờ đến gần hành vi Zina (quan hệ nam nữ ngoài hôn nhân) và Người bảo các các tín đồ của Người chỉ được có mối quan hệ với phụ nữ qua hôn nhân.


﴿ٱلشَّيۡطَٰنُ يَعِدُكُمُ ٱلۡفَقۡرَ وَيَأۡمُرُكُم بِٱلۡفَحۡشَآءِۖ وَٱللَّهُ يَعِدُكُم مَّغۡفِرَةٗ مِّنۡهُ وَفَضۡلٗاۗ وَٱللَّهُ وَٰسِعٌ عَلِيمٞ ٢٦٨﴾ [سورة البقرة: 268]


{Shaytan hù dọa làm cho các ngươi trở thành nghèo khó và bắt các ngươi làm điều thô bỉ (quan hệ nam nữ bừa bãi ngoài hôn nhân) trong lúc Allah hứa tha thứ và làm cho các ngươi phát đạt với thiên lộc của Ngài. Quả thật, Allah là Đấng Rộng rãi Bao la, Đấng biết hết mọi sự việc.} (Chương 2 – Albaqarah, câu 268).


﴿قُلۡ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ ٱلۡفَوَٰحِشَ مَا ظَهَرَ مِنۡهَا وَمَا بَطَنَ وَٱلۡإِثۡمَ وَٱلۡبَغۡيَ بِغَيۡرِ ٱلۡحَقِّ وَأَن تُشۡرِكُواْ بِٱللَّهِ مَا لَمۡ يُنَزِّلۡ بِهِۦ سُلۡطَٰنٗا وَأَن تَقُولُواْ عَلَى ٱللَّهِ مَا لَا تَعۡلَمُونَ ٣٣ ﴾ [سورة الأعراف : 33 ]


{Hãy bảo chúng (Muhammad!) Thượng Đế của Ta chỉ cấm làm các điều thô bỉ và sàm bậy, dù công khai hay thầm kín, Ngài cấm làm những điều tội lỗi, cấm việc áp bức và chèn ép kẻ khác bất chấp lẽ phải và sự thật, cấm làm điều Shirk với Allah điều mà Ngài không bao giờ chấp thuận và Ngài cấm việc nói bậy cho Allah những điều mà các ngươi không biết.} (Chương 7 – Al-‘Araf, câu 33).


﴿وَلَا تَقۡرَبُواْ ٱلزِّنَىٰٓۖ إِنَّهُۥ كَانَ فَٰحِشَةٗ وَسَآءَ سَبِيلٗا ٣٢﴾ [سورة الإسراء: 32]


{Và các ngươi không được đến gần Zina, bởi quả thật nó là một con đường dâm loạn đồi bại.} (Chương 17 – Al-Isra, câu 32).


﴿ٱلزَّانِي لَا يَنكِحُ إِلَّا زَانِيَةً أَوۡ مُشۡرِكَةٗ وَٱلزَّانِيَةُ لَا يَنكِحُهَآ إِلَّا زَانٍ أَوۡ مُشۡرِكٞۚ وَحُرِّمَ ذَٰلِكَ عَلَى ٱلۡمُؤۡمِنِينَ ٣﴾ [سورةالنور: 3]


{Người đàn ông phạm tội gian dâm không được kết hôn với ai khác ngoài người đàn bà phạm tội thông dâm hoặc người đàn bà thờ đa thần. Và người đàn bà phạm tội gian dâm không được kết hôn với ai khác ngoài người đàn ông phạm tội thông dâm hoặc người đàn ông thờ đa thần. Và điều đó bị cấm đối với những người có đức tin.} (Chương 24 – Annur, câu 3).


﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يُحِبُّونَ أَن تَشِيعَ ٱلۡفَٰحِشَةُ فِي ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمٞ فِي ٱلدُّنۡيَا وَٱلۡأٓخِرَةِۚ وَٱللَّهُ يَعۡلَمُ وَأَنتُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ ٩﴾ [سورةالنور: 19]


{Và những ai trong hàng ngũ những người có đức tin thích hành động đồi bại này (Zina) được phổ biến rộng rãi thì sẽ chịu một sự trừng phạt đau đớn ở đời này lẫn Đời sau. Quả thật, Allah biết rõ mọi sự việc trong lúc các ngươi không biết.} (Chương 24 – Annur, câu 19).


﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ إِذَا جَآءَكَ ٱلۡمُؤۡمِنَٰتُ يُبَايِعۡنَكَ عَلَىٰٓ أَن لَّا يُشۡرِكۡنَ بِٱللَّهِ شَيۡ‍ٔٗا وَلَا يَسۡرِقۡنَ وَلَا يَزۡنِينَ وَلَا يَقۡتُلۡنَ أَوۡلَٰدَهُنَّ وَلَا يَأۡتِينَ بِبُهۡتَٰنٖ يَفۡتَرِينَهُۥ بَيۡنَ أَيۡدِيهِنَّ وَأَرۡجُلِهِنَّ وَلَا يَعۡصِينَكَ فِي مَعۡرُوفٖ فَبَايِعۡهُنَّ وَٱسۡتَغۡفِرۡ لَهُنَّ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِيمٞ﴾ [سورةالممتحنة: 12]


{Này hỡi Nabi! Khi những người phụ nữ tin tưởng đến gặp Ngươi để tuyên thệ với Ngươi rằng họ sẽ không tổ hợp và gán ghép cùng với Allah bất kỳ một thứ gì,  họ sẽ không ăn cắp, không Zina, không giết con cái của họ, không làm điều dối trá với chồng của họ, và sẽ không bất tuân mệnh lệnh của Ngươi về bất cứ điều thiện tốt nào, thì Ngươi hãy chấp nhận lời tuyên thệ của họ và xin Allah tha thứ cho họ. Quả thật, Allah là Đấng hằng tha thứ và rất mực khoan dung.}. (Chương 60 – Al-Mumtahinah, câu 12).


Con người đã hành động Zina (dâm loạn) trong tất cả các nơi trên thế giới tại thời điểm của Muhammad e nhưng Người không bao giờ thực hiện hành động này và nghiêm cấm các tín đồ của Người một cách tuyệt đối.


Q. Muhammad e nghiêm cấm trao đổi giao dịch dưới hình thức Riba (cho vay lấy lãi) và việc vay mượn có lời giống như  Nabi Ysa (Jesus) u đã nghiêm cấm trước đó vài thế kỷ. Và rõ ràng rằng việc cho vay lấy lãi là ăn tài sản không chính đáng và hủy hoai hệ thống kinh tế qua các thời đại như đã được răn dạy trong các nền giáo lý của các Thiên sứ thời trước đó. Muhammad e đã xem việc giao dịch và trao đổi này là một hành động xấu và vô nhân đạo, răng nó phải được tránh xa một cách triệt để nhằm khẳng định Islam (sự qui thuận) của một người đối với Allah, Đấng Tạo hóa.


﴿ٱلَّذِينَ يَأۡكُلُونَ ٱلرِّبَوٰاْ لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ ٱلَّذِي يَتَخَبَّطُهُ ٱلشَّيۡطَٰنُ مِنَ ٱلۡمَسِّۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمۡ قَالُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡبَيۡعُ مِثۡلُ ٱلرِّبَوٰاْۗ وَأَحَلَّ ٱللَّهُ ٱلۡبَيۡعَ وَحَرَّمَ ٱلرِّبَوٰاْۚ فَمَن جَآءَهُۥ مَوۡعِظَةٞ مِّن رَّبِّهِۦ فَٱنتَهَىٰ فَلَهُۥ مَا سَلَفَ وَأَمۡرُهُۥٓ إِلَى ٱللَّهِۖ وَمَنۡ عَادَ فَأُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ ٢٧٥ يَمۡحَقُ ٱللَّهُ ٱلرِّبَوٰاْ وَيُرۡبِي ٱلصَّدَقَٰتِۗ وَٱللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ ٢٧٦ إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ وَأَقَامُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتَوُاْ ٱلزَّكَوٰةَ لَهُمۡ أَجۡرُهُمۡ عِندَ رَبِّهِمۡ وَلَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ ٢٧٧ يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِيَ مِنَ ٱلرِّبَوٰٓاْ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ ٢٧٨ فَإِن لَّمۡ تَفۡعَلُواْ فَأۡذَنُواْ بِحَرۡبٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦۖ وَإِن تُبۡتُمۡ فَلَكُمۡ رُءُوسُ أَمۡوَٰلِكُمۡ لَا تَظۡلِمُونَ وَلَا تُظۡلَمُونَ ٢٧٩﴾ [سورة البقرة: 275 - 279].


{Những ai ăn tiền lời cho vay sẽ không đứng vững trừ phi đứng như một kẻ đã bị Shaytan sờ mó và làm cho điên cuồng. Sở dĩ như thế là vì họ nói: “Thương mại có khác gì với việc cho vay lấy lãi đâu”. Nhưng Allah cho phép buôn bán và cấm cho vay lấy lãi. Bởi thế, ai đã nhận được lệnh cảnh cáo của Allah và ngưng (việc cho vay lấy lãi) thì sẽ được (Allah) tha thứ về quá khứ của y; và công việc của y sẽ được trình lên cho Allah quyết định. Ngược lại, ai tái phạm thì sẽ làm bạn với Lủa của Hỏa ngục; họ sẽ ở trong đó đời đời.


Allah xóa bỏ (định chế) Riba (cho vay lấy lãi) và làm phát đạt việc bố thí Sadaqah, và Allah không thương những kẻ phụ ơn và tội lỗi.


Quả thật những ai có đức tin và làm việc thiện, và chu đáo dâng lễ nguyện Salah và đóng Zakah thì sẽ nhận phần thưởng của họ nơi Thượng Đế của họ; họ sẽ không lo sợ cũng sẽ không buồn phiền.


Hỡi những ai có đức tin! Nếu các ngươi là những người có đức tin thực sự thì hãy sợ Allah và bỏ phần còn lại của tiền lời cho vay.


Nhưng nếu các ngươi không thi hành thì hãy coi chừng chiến tranh từ Allah và Sứ giả của Ngài; nếu các ngươi hối cải thì sẽ được tiền vốn của các ngươi trở lại. Chớ  đối xử bất công với người khác thì các ngươi sẽ không bị đối xử bất công trở lại.} (Chương 2 – Albaqarah, câu 275 – 279).


R. Muhammad e không bao giờ có hành vi cờ bạc và Người đã cấm nó giống như cấm Riba vì nó cũng hủy hoại nguồn tài sản.


﴿يَسۡ‍َٔلُونَكَ عَنِ ٱلۡخَمۡرِ وَٱلۡمَيۡسِرِۖ قُلۡ فِيهِمَآ إِثۡمٞ كَبِيرٞ وَمَنَٰفِعُ لِلنَّاسِ وَإِثۡمُهُمَآ أَكۡبَرُ مِن نَّفۡعِهِمَاۗ وَيَسۡ‍َٔلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَۖ قُلِ ٱلۡعَفۡوَۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمُ ٱلۡأٓيَٰتِ لَعَلَّكُمۡ تَتَفَكَّرُونَ ٢١٩ ﴾ [سورة البقرة: 219]


{Họ hỏi Ngươi (Muhammad) về rượu và cờ bạc. Hãy bảo họ: Trong hài điều đó vừa có một tội lớn vừa có một vài cái lợi cho nhân loại, nhưng tội của hai thứ đó lớn hơn cái lợi của chúng mang lại. Và họ lại hỏi Ngươi dùng thứ gì để làm việc thiện. Ngươi hãy bảo họ: Những gì còn lại sau khi đã thỏa mãn những nhu cầu cần thiết. Đó là những lời mặc khải Allah đã trình bày rõ cho các ngươi mong rằng các ngươi biết suy ngẫm.} (Chương 2 – Albaqarah, câu 219).


Cơ bạc không được xem là hành vi xấu và tội ác ngay thời của Muhammad e nhưng hôm nay nó được biết rằng cờ bạc chính là nguyên nhân gây thiệt hại cho các gia đình và ngay cả đối với sức khỏe tinh thần, và ý tưởng kiếm tiền từ cái không có gì không phải là cách ngay chính mà Muhammad e cổ vũ và ủng hộ.


S. Muhammad e không bao giờ uống rượu hoặc bất cứ loại thức uống nào gây say giống như vậy mặc dù những thứ này là thức uống phổ biến thường ngày của mọi người trong thời đó.


﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡخَمۡرُ وَٱلۡمَيۡسِرُ وَٱلۡأَنصَابُ وَٱلۡأَزۡلَٰمُ رِجۡسٞ مِّنۡ عَمَلِ ٱلشَّيۡطَٰنِ فَٱجۡتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ ٩٠  إِنَّمَا يُرِيدُ ٱلشَّيۡطَٰنُ أَن يُوقِعَ بَيۡنَكُمُ ٱلۡعَدَٰوَةَ وَٱلۡبَغۡضَآءَ فِي ٱلۡخَمۡرِ وَٱلۡمَيۡسِرِ وَيَصُدَّكُمۡ عَن ذِكۡرِ ٱللَّهِ وَعَنِ ٱلصَّلَوٰةِۖ فَهَلۡ أَنتُم مُّنتَهُونَ ٩١﴾ [سورة المائدة: 90، 91 ]


{Này hỡi những người có đức tin! Quả thật, uống rượu, cờ bạc, thờ cúng trên bàn thờ đá và dùng tên bắn để làm quẻ xin xăm là điều khả ố thuộc những việc làm của Shaytan. Các ngươi hãy từ bỏ và tránh xa chúng mong rằng các ngươi có thể thành đạt. Shaytan chỉ muốn tạo ác cảm và hận thù giữa các ngươi qua việc uống rượu và cờ bạc, nó muốn cản trở các ngươi nhớ đến Allah và dâng lễ nguyện Salah. Thế các ngươi không chịu ngưng hay sao?} (Chương 5 – Al-Ma-idah, câu 90, 91).


Quả thật, những người Ả rập cũng giống như các nền văn minh khác thời đó, họ đều uống rượu bất kể tác hại của nó đến sức khỏe hay nhân cách của họ, và có người đã trở thành con nghiện của rượu. Còn ngày nay, vào thời đại của chúng ta, chúng ta không cần đưa ra bằng chứng chỉ mức độ nghiêm trọng của thói quen tệ hại này. Rượu ngoài việc gây ra sự tàn phá sức khỏe của con người, nó còn là nguyên nhân gây ra các tai nạn giao thông làm thiệt hại tài sản và tính mạng con người. Trong thời gian ban đầu, Muhammad e chỉ cấm các tín đồ uống rượu đến gần sự thờ phượng và sau đó mệnh lệnh cấm rượu mới được thực thi hoàn toàn và triệt để.


T. Muhammad e không bao giờ tung tin đồn nhảm hoặc mách lẻo chuyện của người khác, Người thường quay mặt bỏ đi khi nghe ai đó có hành vi như vậy.


﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِن جَآءَكُمۡ فَاسِقُۢ بِنَبَإٖ فَتَبَيَّنُوٓاْ أَن تُصِيبُواْ قَوۡمَۢا بِجَهَٰلَةٖ فَتُصۡبِحُواْ عَلَىٰ مَا فَعَلۡتُمۡ نَٰدِمِينَ٦﴾ [سورة الحجرات: 6]


{Hỡi những ai có đức tin! Nếu có một kẻ gây rối mang tin tức đến báo cáo với các ngươi thì các ngươi hãy kiểm tra nó cho thật kỹ e rằng vì ngu xuẩn, các ngươi có thể làm hại đến người khác rồi sau đó đâm ra hối hận về điều các ngươi đã làm.} (Chương 49 – Al-Hujurat, câu 6).


﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا يَسۡخَرۡ قَوۡمٞ مِّن قَوۡمٍ عَسَىٰٓ أَن يَكُونُواْ خَيۡرٗا مِّنۡهُمۡ وَلَا نِسَآءٞ مِّن نِّسَآءٍ عَسَىٰٓ أَن يَكُنَّ خَيۡرٗا مِّنۡهُنَّۖ وَلَا تَلۡمِزُوٓاْ أَنفُسَكُمۡ وَلَا تَنَابَزُواْ بِٱلۡأَلۡقَٰبِۖ بِئۡسَ ٱلِٱسۡمُ ٱلۡفُسُوقُ بَعۡدَ ٱلۡإِيمَٰنِۚ وَمَن لَّمۡ يَتُبۡ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلظَّٰلِمُونَ ١١ يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱجۡتَنِبُواْ كَثِيرٗا مِّنَ ٱلظَّنِّ إِنَّ بَعۡضَ ٱلظَّنِّ إِثۡمٞۖ وَ لَا تَجَسَّسُواْ وَلَا يَغۡتَب بَّعۡضُكُم بَعۡضًاۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمۡ أَن يَأۡكُلَ لَحۡمَ أَخِيهِ مَيۡتٗا فَكَرِهۡتُمُوهُۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ تَوَّابٞ رَّحِيمٞ ١٢﴾ [سورة الحجرات: 11 - 12]


{Này hỡi những ai có đức tin! Một đám người này chớ nên cười chê một đám người nọ. Biết đâu đám người  này tốt hơn đám người nọ (và ngược lại). Và một số phụ nữ này không nên cười chê một số người phụ nữ nọ. Biết đâu nhóm phụ nữ nọ tốt hơn nhóm phụ nữ kia (và ngược lại). Chớ nói xấu lẫn nhau và chớ mắng nhiếc nhau bằng cách bêu tên tục (của nhau ra trước công chúng). Việc bêu tên xấu của một người sau khi y đã tin tưởng là một việc xấu xa. Và ai không chừa bỏ (thói xấu đó) thì là những người làm điều sai quấy.


Hỡi những ai có đức tin! Hãy tránh sự nghi kỵ càng nhiều càng tốt. Quả thật, nghi kỵ trong một vài trường hợp là tội. Chớ dọ thám cũng chớ nói xấu lẫn nhau. Phải chăng một trong các ngươi thích ăn thịt của người anh em của mình đã chết hay sao? Bởi thế, nên gớm ghiếc việc đó. Và hãy sợ Allah. Quả thật, Allah hằng tha thứ và khoan dung.} (Chương 49 – Al-Hujurat, câu 11, 12).


Tất nhiên, những giáo lý này là nói nhân cách và đặc biệt là trong thời đại của chúng ta hiện nay, con người luôn tích cực tham gia vào các loại tồi tệ nhất của tin đồn và những lời lăng mạ nhau và thậm chí những điều đó lại xảy ra giữa người thân thích với nhau.


U. Quả thật, Muhammad e là người rất rộng lượng và bao dung, và Người luôn kêu gọi các tín đồ của Người nên đối xử và quan hệ một cách rộng lượng và bao dung với nhau, thậm chí Người thúc giục họ bỏ qua và xí xóa cho những khoản nợ của một số người vì Allah, Đấng Độ lượng và Khoan dung.


﴿وَإِن كَانَ ذُو عُسۡرَةٖ فَنَظِرَةٌ إِلَىٰ مَيۡسَرَةٖۚ وَأَن تَصَدَّقُواْ خَيۡرٞ لَّكُمۡ إِن كُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ٢٨٠ وَٱتَّقُواْ يَوۡمٗا تُرۡجَعُونَ فِيهِ إِلَى ٱللَّهِۖ ثُمَّ تُوَفَّىٰ كُلُّ نَفۡسٖ مَّا كَسَبَتۡ وَهُمۡ لَا يُظۡلَمُونَ ٢٨١﴾ [سورة البقرة: 280 ، 281]


{Và nếu người thiếu nợ lâm vào hoàn cảnh khó khăn, hãy gia hạn cho y đến khi y cảm thấy nhẹ gánh lo (trong việc trả nợ); nhưng nếu các ngươi bố thí (tiền nợ đó) cho họ thì điều đó tốt nhất cho các ngươi nếu các ngươi biết. Và hãy sợ Ngày mà các ngươi được đưa gặp Allah trở lại (để chịu xét xử). Rồi một linh hồn sẽ được trả lại đầy đủ về những điều (tội lỗi) mà nói đã phạm và họ sẽ không bị đối xử bất công.} (Chương 2 – Albaqarah, câu 280, 281).


V. Quả thật, Muhammad e bảo phải bố thí Sadaqah (phần hảo tâm) cho người nghèo, đặc biệt đối với những phụ nữ góa phụ và trẻ mồ côi.


﴿فَأَمَّا ٱلۡيَتِيمَ فَلَا تَقۡهَرۡ ٩﴾ [سورة الضحى: 9]


{Còn đối với trẻ mồ côi thì chớ nên bạc đãi chúng.} (Chương 93 – Dhuha, câu 9).


﴿لِلۡفُقَرَآءِ ٱلَّذِينَ أُحۡصِرُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ لَا يَسۡتَطِيعُونَ ضَرۡبٗا فِي ٱلۡأَرۡضِ يَحۡسَبُهُمُ ٱلۡجَاهِلُ أَغۡنِيَآءَ مِنَ ٱلتَّعَفُّفِ تَعۡرِفُهُم بِسِيمَٰهُمۡ لَا يَسۡ‍َٔلُونَ ٱلنَّاسَ إِلۡحَافٗاۗ وَمَا تُنفِقُواْ مِنۡ خَيۡرٖ فَإِنَّ ٱللَّهَ بِهِۦ عَلِيمٌ ٢٧٣﴾  [سورة البقرة: 273]


{Của bố thí là dành cho người nghèo, những ai vì chính nghĩa của Allah đã bị hạn chế trong việc đi đây đó trên mặt đất (để tìm kế sinh nhai), những kẻ kém hiểu biết thấy tư cách của họ kém khiêm tốn tưởng rằng họ đã đầy đủ không cần gì khác; Ngươi (Muhammad) có thể nhận biết hoàn cảnh của họ (qua những nét đặc biệt) trên gương mặt của họ, họ không trơ trẽn xin xỏ quấy rầy thiên hạ. Bởi thế, bất cư các vật tốt nào các ngươi tiêu ra cho họ chắc chắn Allah biết rõ nó.} (Chương 2 – Albaqarah, câu 273).


Z. Quả thật, Muhammad e dạy mọi người đối mặt với những tai ương và bất hạnh trong cuộc sống của họ rằng họ phải kiên nhẫn chịu đựng, bởi biết kiên nhẫn và chịu đưng sẽ giúp họ nghị lực và đức tin vào sự an bài của cuộc sống để đứng dậy và tiếp tục bước đi trong cuộc đời.


﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱسۡتَعِينُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰةِۚ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّٰبِرِينَ ١٥٣﴾  [سورة البقرة: 153]


{Này hỡi những người có đức tin! Hãy cầu xin sự cứu giúp (của Allah) bằng sự kiên nhẫn và lễ nguyện Salah. Quả thật, Allah luôn ở cùng với những ai biết kiên nhẫn chịu đựng.} (Chương 2 – Albaqarah, câu 153).


Và Người e cũng trình bày rõ rằng cuộc sống trên thế gian này là một sử thử thách từ Allah, Đấng Tối cao:


﴿وَلَنَبۡلُوَنَّكُم بِشَيۡءٖ مِّنَ ٱلۡخَوۡفِ وَٱلۡجُوعِ وَنَقۡصٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡوَٰلِ وَٱلۡأَنفُسِ وَٱلثَّمَرَٰتِۗ وَبَشِّرِ ٱلصَّٰبِرِينَ ١٥٥﴾  [سورة البقرة: 155]


{Và quả thật TA (Allah) sẽ thử thách các ngươi với những điều sợ hãi, sự đói khát, mất mát tài sản, thiệt hại tính mạng và thất bát mùa màng và hoa quả. Nhưng hãy báo tin vui cho những người biết kiên nhẫn.} (Chương 2 – Albaqarah, câu 155).


W. Quả thật, Muhammad là người thường nhịn chay để được gần Allah và lánh xa ham muốn vật chất trần gian.


﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ ١٨٣ ﴾ [سورة البقرة: 183]


{Hỡi những ai có đức tin, việc nhịn chay đã được sắc lệnh cho các ngươi giống như nó đã được sắc lệnh cho những người trước các ngươi, mong rằng các ngươi sẽ ngay chính và ngoan đạo.} (Chương 2 – Albaqarah, câu 183).


X. Quả thật, Muhammad e đã kêu gọi việc loại bỏ tất cả các hình thức phân biệt chủng tộc và bộ lạc kể từ lúc bắt đầu sự truyền bá cho đến khi kết thúc sứ mệnh của Người, Người đích thực là sứ giả của hòa bình cho mọi người ở mọi thời đại.


﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنَّا خَلَقۡنَٰكُم مِّن ذَكَرٖ وَأُنثَىٰ وَجَعَلۡنَٰكُمۡ شُعُوبٗا وَقَبَآئِلَ لِتَعَارَفُوٓاْۚ إِنَّ أَكۡرَمَكُمۡ عِندَ ٱللَّهِ أَتۡقَىٰكُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٞ ١٣ ﴾ [سورة الحجرات : 13]


{Này hỡi nhân loại, quả thật TA (Allah) đã tạo hóa các ngươi từ một người nam và một người nữ và làm cho các ngươi thành quốc gia và bộ lạc để các ngươi nhận biết lẫn nhau. Quả thật, sự cao quý của các ngươi ở nơi Allah là lòng kính sợ và ngoan đạo của các ngươi. Quả thật, Allah là Đấng thông lãm và am tượng mọi sự việc.} (Chương 49 – Al-Hujurat, câu 13).


Và trong các câu kinh khác trong Qur’an:


﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ وَخَلَقَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا وَبَثَّ مِنۡهُمَا ٗا كَثِيرٗا وَنِسَآءٗۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ ٱلَّذِي تَسَآءَلُونَ بِهِۦ وَٱلۡأَرۡحَامَۚ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ عَلَيۡكُمۡ رَقِيبٗا ١﴾ [سورة النساء: 1]


{Này hỡi nhân loại! Hãy kính sợ Thượng Đế của các ngươi, Đấng đã tạo hóa các ngươi từ một cá thể duy nhất (Adam) và từ Y Ngài đã tạo ra người vợ của Y (Hauwa) rồi từ hai người họ Ngài đã rải ra vô số đàn ông và đàn bà (trên khắp trái đất). Và hãy kính sợ Allah, Đấng mà các người đòi hỏi (quyền hạn) lẫn nhau và hãy (kính trọng) dạ con bởi vì quả thật Allah luôn theo dõi các ngươi.} (Chương 4 - Annisa’, câu 1).


Còn đối với những gì liên quan đến cách cư xử trong mối quan hệ giữa con người với nhau cũng như sự hòa giải giữa những người gây gỗ và tranh chấp nhau thì Qur’an cũng có nói:


﴿وَإِن طَآئِفَتَانِ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ ٱقۡتَتَلُواْ فَأَصۡلِحُواْ بَيۡنَهُمَاۖ فَإِنۢ بَغَتۡ إِحۡدَىٰهُمَا عَلَى ٱلۡأُخۡرَىٰ فَقَٰتِلُواْ ٱلَّتِي تَبۡغِي حَتَّىٰ تَفِيٓءَ إِلَىٰٓ أَمۡرِ ٱللَّهِۚ فَإِن فَآءَتۡ فَأَصۡلِحُواْ بَيۡنَهُمَا بِٱلۡعَدۡلِ وَأَقۡسِطُوٓاْۖ إِنَّ ٱللَّهَ يُحِبُّ ٱلۡمُقۡسِطِينَ ٩ إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ إِخۡوَةٞ فَأَصۡلِحُواْ بَيۡنَ أَخَوَيۡكُمۡۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمۡ تُرۡحَمُونَ ١٠﴾ [سورة الحجرات : 9، 10]


{Nếu có hai nhóm tín đồ giao chiến, hãy hòa giải giữa đôi bên. Nhưng nếu nhóm này áp bức và lấn át nhóm kia thì hãy đánh nhóm áp bức cho đến khi họ trở về phục tùng mệnh lệnh của Allah. Bởi thế, nếu họ chiêu hồi thì hãy giải hòa giữa hai nhóm một cách công bằng và vô tư. Quả thật, Allah yêu thương những người công bằng vô tư. Những người có đức tin là anh em với nhau. Do đó, hãy giải hòa giữa hai anh em của các ngươi. Hãy kính sợ Allah, mong rằng các ngươi được khoan dung.} (Chương 49 – Al-Hujurat, câu 9, 10).


Y. Quả thật, Muhammad e đã trình bày rõ ràng rằng Nabi Ysa (Jesus) u là một bào thai tinh khiết được sinh ra một cách kì diệu từ bà Maryam, một người phụ nữ tốt nhất trong nhân loại. Đồng thời, Muhammad e đã xác nhận với những người Do thái rằng Nabi Ysa (Jesus) u là một vị Masih được nói đến trong Tawrah (Kinh Cựu ước: Torah), và quả thật Người e cũng đã cho biết rằng Ysa u đã mang đến nhiều phép màu theo ý chỉ của Allah, trong những phép màu đó tiêu biểu như chữa lành bệnh, làm cho người mù sáng mắt, làm cho người chết sống lại, và Nabi Ysa u chưa chết mà được Allah đưa lên trời. Và Người e cũng thông điệp rằng Nabi Ysa u sẽ trở lại trần gian vào cận ngày Tận thế để thống lĩnh những người có đức tin đi tiêu diệt những điều xấu và tôi lỗi, và Nabi Ysa u sẽ hủy diệt Masih Dajjal (Antichrist).


Z. Quả thật, Muhammad e cấm giết chóc ngay cả các tín đồ của Người bị giết cho đến khi có lệnh từ Allah bảo vùng dậy chiến đấu, và ngay cả khi có lệnh chiến đấu thì vẫn có những nguyên tắc và giới hạn nhất định (được nói ở phần trên) và chỉ được phép chiến đấu với những ai chiến đấu chống lại Islam và những người Muslim.

Muhammad e đã nói gì?


Yusuf Estes


Quả thật, Muhammad đã thiết lập nhiều nguyên tắc và đạo đức, đồng thời cũng thiết lập các nguyên tắc nhất định trong các cuộc chinh chiến vượt hơn cả công ước Genéve trong vấn đề này.


Hãy xem những gì dưới đây:


Sống là một quyền thiêng liêng cho tất cả và trên cơ sở này không được phép xâm phạm và làm hại nó ngoại trừ đối với những ai giao chiến với Islam. Nếu giải cứu được một sinh mạng xem như đã giải cứu toàn nhân loại và tương tự nếu hủy diệt một sinh mạng coi như đã hủy diệt cả toàn nhân loại.


Không áp dụng nguyên tắc diệt chủng đối với bất kỳ bộ lạc nào, ngay cả khi một số các bộ lạc đã  áp dụng hình thức diệt chủng đối với người Muslim. Thay vào đó, Muhammad e, đã nhiều lần ân xá và bảo vệ  chung cho tất cả bao gồm cả một số người đã vi phạm thỏa thuận với Người nhiều lần. Người e không cho phép tấn công họ cho đến khi nào đã chứng minh rõ rằng họ là những kẻ phản bội hiệp ước và thỏa thuận, họ là những người đang cố gắng tìm cách hãm hại người Muslim và Thiên Sứ Muhammad e trong suốt cuộc chiến. Và tất nhiên hoàn toàn hợp lý rằng có quyền đáp trả lại người Do Thái đã phản bội người Muslim.


Quả thật, chế độ chiếm hữu nô lệ là một trong những điều phổ biến ở các quốc gia và các bộ lạc trong giai đoạn này. Islam đến đã khuyến khích việc giải phóng nô lệ và dạy con người biết rằng Allah sẽ ban thưởng nếu họ trả tự do cho nô lệ. Ví dụ cho điều này như người giúp việc của Thiên sứ Muhammad e, Zaid bin Harithah, đã được Người coi như con trai của Người; Bilal, một nô lệ đã được Abu Bakr Assiddeeq t mua lại và trả tự do cho ông. Mặc dù kẻ thù đã nhiều lần âm mưu ám sát Thiên sứ e (nổi tiếng nhất trong âm mưu ám sát Người đó là đêm Người e và Abu Bakr t rời Makkah để đến Madinah và Ali đã nằm ngủ tại chỗ của Người) nhưng Người e không cho phép bất cứ ai trong bạn đạo của Người giết hại bất kỳ một ai đã tham gia trong âm mưu ám sát đó. Bằng chứng cho điều đó là khi Thiên sứ e vào Makkah sau khi đã giành được thắng lợi thì lời nói đầu tiên Người nói với các bạn đạo của Người rằng không được gây hại cho các bộ lạc và dòng tộc thế này thế này. Và đây là một trong những hành động nổi bật nhất biểu hiện rõ nhất về sự tha thứ, bao dung và khiêm nhường.


Quả thật, cuộc chiến quân sự đã bị cấm trong suốt mười ba năm đầu của sứ mạng Thiên sứ mặc dù người Ả rập là những người giàu kinh nghiệm trong chiến đấu. Họ không cần đến việc truyền dạy cách chiến đấu bởi lẽ họ đã trải một quá trình nội chiến triền miên nhiều thể kỷ qua. Người e không cho phép đứng lên chiến đấu cho tới khi Allah thiết lập và định ra các nguyên tắc cho chiến tranh trong Qur’an, trong đó bao gồm các giới hạn và quyền nhất định. Quả thật, giáo lý thiêng liêng đã trình bày rõ ràng và cụ thể chẳng hạn như: ai là người phải bị tấn công, tấn công thế nào, khi nào và ở mức độ nào và tiếp tục cuộc chiến đến bao giờ. Và sự tàn phá các cơ sở hạ tầng bị nghiêm cấm hoàn toàn ngoại trừ trong các trường hợp được xác định bởi Allah, Đấng Toàn năng, và trong các trường hợp cụ thể.


Quả thật, Thiên sứ e luôn hứng chịu từ phía kẻ thù những lời nhục mạ và xúc phạm nhưng đối với họ Người chỉ mời gọi đến với sự Chỉ đạo. Và một trong những ví dụ tiêu biểu nhất về điều đó là cuộc hành trình của Thiên sứ e đến vùng Ta-if, chẳng những các vị chức sắc, những người cầm quyền trong vùng không lắng nghe lời của Người, không tiếp đón Người như một vị khách mà thay vào đó, họ xúi giục trẻ con và thanh thiếu niên xua đuổi và ném đá vào Người e khiến Người bị thương và chảy máu rất nhiều, trong lúc đó, Đại Thiên thần Jibril xuất hiện để trợ giúp Người trả thù họ, chỉ cần Người muốn Allah sẽ ra lệnh cho Thiên thần núi tàn phán vùng đất và làng mạc của họ. Tuy nhiên, thay vì Người e cầu Allah hủy diệt họ, Người lại cầu xin Allah hướng dẫn họ đến với sự thờ phượng Ngài duy nhất.


Thiên sứ e đã nói rõ cho chúng ta nghe rằng tất cả con người đều được sinh ra theo bản năng của Islam (tức thần phục Allah và tuân theo ý chí và giáo lý của Ngài), và Allah đã tạo ra mỗi người với hình dáng mà Ngài đã định đoạt cho họ và tất cả các tinh thần của họ là do Ngài kiểm soát, rồi sau đó khi họ lớn lên, họ bắt đầu bị quấy nhiễu đức tin của họ bởi những tác động và ảnh hưởng của môi trường và xã hội cũng như những dục vọng của chính bản thân họ.