من أحكام الصيام


از احکام روزه


از احکام روزه


22


از احکام روزه


33


بسم اهلل الرحمن الرحيم


مبحث اول:معنایروزه، و وجوب روزه ٔ رمضان


نخست: معنای روزه:


«الصیام»یعنی: دست نگه داشتن ازباطل کننده ها[ی روزه]از طلوع فجر تا


غروب خورشید به قصد عبادت الله تعالی.


دوما:وجوب روزه ٔ رمضان:


روزه ٔ رمضان یکی از ارکان اسالم است که دین مسلمان بدون آن برپا نمیگردد.


و روزهفریضهای بر تمام امتها است، هرچند که کیفیت و زمان آن متفاوت باشد؛


چنانکه الله تعالی میفرماید:


﴿َيََٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينآۡمَنُوا ْ كُتِب َ عَلَيۡكُم ُ ٱلصِيَام ُ كَمَا كُتِب َ عَلَى ٱلَّذِين َ مِن قَبۡلِكُم َ


لَعَلَّكُم ۡ تَتَّقُون﴾[بقره:۱۸۳،]یعنی:(ایکسانی که ایمان آوردهاید، روزه بر شما


واجب شده است همانگونه که بر کسانیکه پیش از شما بودند [نیز] واجب شده


بود؛ باشد که پرهیزگار شوید.) و (کتب) به معنای «فرض شده»است.


کتاب و سنت و اجماع بر وجوب آن داللت دارند.


اما در کتاب: به دلیل این سخن حق تعالی که:


از احکام روزه


44


﴿َيََٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينآۡمَنُوا ْ كُتِب َ عَلَيۡكُم ُ ٱلصِيَام ُ كَمَا كُتِب َ عَلَى ٱلَّذِين َ مِن قَبۡلِكُمَ


لَعَلَّكُم ۡ تَتَّقُون183أَيَّامٗا مَّعۡدُودََٰت﴾[البقرة:۱۸۳-۱۸۴]،یعنی:(ای کسانی که ایمان


آوردهاید، روزه بر شما واجب شده است همانگونه که بر کسانیکه پیش از شما


بودند [نیز] واجب شده بود؛ باشد که پرهیزگار شوید*روزهایی معین).


و اما از سنت: پیامبر صلی الله علیه وسلم میفرماید:«اسالم بر پنج [پایه] بنا


شده است: گواهی دادن به اینکه معبودی [به حق] جز الله نیست، و اینکه محمدٔ


فرستاده ٔ الله است، و برپا داشتن نماز، و دادن زکات، و روزه ٔ رمضان، و حج خانه


[کعبه]».(1)


و اما اجماع: مسلمانان بر وجوب روزه ٔ آن اجماع کردهاند، و کسی که وجوب


روزه ٔ آن را انکار کند، کافر است.


مبحث دوم:فضیلت هایماه رمضان


اینماه بزرگمزیت ها وفضیلتهایبسیار بزرگی دارد که آن را از سایر ماهها


متمایز میکند، از جمله:


۱) نزول قرآن کریم در آن، همانطور که الله تعالی میفرماید:﴿َشَهۡر ُ رَمَضَان ۡ


ٱلَّذِي ٓ أُنزِل َ فِيه ِ ٱلۡقُرآ ُن﴾[البقرة:۱۸۵]،یعنی:(ماه رمضان، [ماهی] است کهقرآن در


آن نازل شده است).


(1)متفق علیه، روایت بخاری به ٔشماره8(1/11) و مسلم به ٔشماره16(1/34.)


از احکام روزه


55


2) در این ماه درهای بهشت گشوده میشود؛ زیرا اعمال صالح در آن فراوان


است.


۳) بسته شدن درهای آتش در این ماه؛ زیرا که گناهان کمتر میشود.


و این در سخن پیامبر صلی الله علیه وسلم آمده است:«چون رمضان آید درهای


بهشت گشوده میشود، و درهای دوزخ بسته میشود، و شیاطین به زنجیر کشیده


میشوند».(1)


۴) و از فضائل این ماه این است که: رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند:


«هیچ کار نیکی نیست که فرزند آدم انجام دهد مگر اینکه برای او ده نیکی تا


هفتصد برابر نوشته میشود، الله فرمود: مگر روزه کهبرای من است و من پاداش


آن را میدهم، او شهوت و غذایش را برای من ترک میکند، روزه سپر است و برای


روزهدار دو شادی است: شادی هنگام افطار و شادی هنگام مالقات پروردگارش،


و بوی دهان روزهدار نزد الله از بوی مشک خوشتر است».(2)


چند برابر شدن روزه


به عدد محدود نمیشود.


۵) اخالص در روزه بیشتر از سایر عبادات است؛ زیرا که میفرماید:«شهوتش


و غذایش و نوشیدنی اش را برای من ترک می کند».(3)


(1)متفق علیه، به روایت بخاری (1898) و مسلم (1079.)


(2)به روایت نسائیدر الکبری (2536( )3/131.)


(3)تخریج پیشین را ببینید.


از احکام روزه


66


۶) خداوند برای روزهداران دری از درهای بهشت به نام رَیّان اختصاص داده


است که جز آنان کسی از آن وارد نمیشود.


۷)اینکه برایروزهدار دعایی مستجاب است؛ به دلیل سخن پیامبر صلی الله


علیه وسلم که فرمودند:«برای روزهدار هنگام افطار دعایی است که رد


نمیشود».(1)


۸) و رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند:«هر کسی ماه رمضان را از روی


ایمان و برای کسب پاداش آن روزه بگیرد، گناهان گذشتهاش بخشیده


میشوند».(2)


پس بر مسلمان الزم است که رمضان را از روی ایمان و به امید اجر و پاداش


روزه بگیرد تا به مغفرت و آمرزش گناهان دست یابد.


مبحث سوم:آنچه که ورود ماه رمضان بهوسیله ٔ آن ثابت میشود


آغاز ماه رمضان با یکی از دو امر ثابت می شود:


۱) به رویت هاللش؛ بهدلیل این فرموده ٔ پیامبر صلی الله علیه وسلم:«چون هالل


را دیدید روزهبگیریدو چون آن را دیدیدافطارکنید، و اگر بر شما پنهان ماند


(1)به روایت ابن ماجه به شماره1753(1/775.)


(2)متفق علیه، روایت بخاری به ٔشماره38(1/16) و مسلم به ٔشماره760(1/523.)


از احکام روزه


77


مقدارش را [سی روز] در نظر بگیرید»،(1)


و همچنین میفرماید:«تا هالل را نبینید


روزهنگیریدو تا آن را نبینید افطار نکنید».(2)


پس اگر هالل را ندیدند؛


2)تعداد سی روز شعبان را کامل کنند؛ زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود:


«ماه بیست و نه شب است، پس روزهنگیریدتا آن را ببینید، و اگر بر شما پنهان


ماند، تعداد را سی روز کامل نمایید».(3)


مبحث چهارم:نیت در روزه


نیت شرط صحت هر عمل است و باید نیت روزه ٔ رمضان را از شب داشته باشد؛


به دلیل این سخن پیامبر صلی الله علیه وسلم که:«کسی که نیت روزه را پیش از


فجر نکرده باشد، روزه ای برای او نیست».(4)


شیخ االسالم ابن تیمیه رحمه الله میگوید:«هر کسبداند که فردا از رمضان


است و قصد روزه گرفتن دارد، نیت روزه کرده است، چه نیت را به زبان بیاورد یا


نیاورد، و این عمل عموم مسلمانان است که همه نیت روزه میکنند».(5)


(1)روایت امام احمد در مسند به ٔشماره6323(10/402) و نسائیدر الکبری به ٔشماره2446(3/102.)


(2)متفق علیه، به روایت بخاری (1906) و مسلم (1080.)


(3)متفق علیه، به روایت بخاری بهشماره1907(3/27) و مسلم بهشماره1081(2/762.)


(4)روایت نسائی در الکبری به شماره2652(3/170.)


(5)الفتاوی الکبری (2/469.)


از احکام روزه


88


مبحث پنجم:روزه بر چه کسی واجب است؟


روزه بر هر مسلمان بالغ و عاقل واجب است.


اگرسالم و مقیم بود: ادای آن بر او واجب است. و اگر بیمار بود: قضای آن بر


او واجب است.


و اگر سالم و مسافر باشد: می تواند میان روزه و افطار یکی را انتخاب کند، و


افطار بهتر است.


پس روزه بر کافر واجب نیست و از او پذیرفته نمیشود، اگر در اثنای ماه توبه


کند، باقیمانده را روزه بگیرد و قضای آنچه در حال کفر گذشته بر او الزم نیست.


روزه بر کودک واجب نیست، اما از کودک ممیّز (که قدرت تشخیص خوب و


بد را دارد) پذیرفته میشود و برای او به عنوان نافله محسوب میشود.


روزه بر دیوانه واجب نیست، و اگردر حال جنون روزه بگیرد، صحیح نیست؛


زیرا نیت ندارد.


مبحث ششم:چه کسی از روزه گرفتن معذور است؟


عذر ترک روزه در ماه رمضان:


۱) بیماری که روزه برایش دشوار باشد، مستحب است که افطار کند.


از احکام روزه


99


۲) مسافری که رمضان بر او وارد شده در حالی که در سفر است یا در طول ماه


سفری را آغاز کرده که مسافت آن هشتاد کیلومتر یا بیشتر است.


۳) روزه گرفتن بر زنی که در حال عادت ماهیانه است یا بهعلت زایمان خون


نفاس از او جاری است در مدت حیض و نفاس حرام است؛ به دلیل حدیث عایشه


رضی الله عنها که میفرماید:«ما دچار آن میشدیم ودستوربه قضای روزه


میشدیم امادستور نمی دادندکه قضای نماز را به جا آوریم».(1)


۴) بیماری که به بیماری مزمن مبتالست و امیدی به بهبودی او نیست و به دلیل


این بیماری هیچگاه نمیتواند روزه بگیرد، چنین کسی روزه نمیگیرد و در ازای


هر روز به یک بینوا نصف صاع گندم یا غیرآن را غذا می دهد و الزم نیست قضای


آن روزهها را بهجای آورد.


۵) پیر فرتوتی که توان روزه داری ندارد، چنین کسی روزهنمیگیرد و در ازای


هر روز به یک مسکین غذا می دهد و الزم نیست قضای آن روزهها را بهجای آورد.


۶) زن باردار (حامله) و شیردهنده اگر از ضرر روزه بر خود یا فرزندشان بیم


داشته باشند، روزه نمیگیرند و سپس قضای آن را به جا میآورند. اما اگر افطارشان


فقط به دلیل ترس بر فرزندشان باشد، قضای آن را به جا میآورند و به جای هر روز


به یک بینوا غذا میدهند.


(1)روایت مسلم در صحیحش به شماره335(1/265).


از احکام روزه


1010


مبحث هفتم:باطل کنندههای روزه


۱)همبستری:


هرگاه در روز رمضانهمبستریکند، روزهاش باطل میشود و الزم است که


بقیه ٔ روز را امساک کند، و بر او واجب است که توبه و استغفار کند، و آن روزی


کههمبستریکرده را قضا کند، و بر او کفاره واجب است، یعنی: آزاد کردن برده،


و اگر نیافت، دو ماه پی در پیروزهبگیرد، و اگرنتوانست که دو ماه پی در پی


روزه بگیرد، به شصت بینوا غذا دهد، به هر بینوا نصف صاع از گندم یا غیر آنچه


که غذای آن سرزمین باشد.


۲)انزال منی به سبب بوسه یا آمیزش جنسی یا استمناء یا تکرار نگاه:


پس اگر روزهدار به دلیل یکی از این اسباب منی از او خارج شود، روزهاش باطل


میشود و باید امساک کند و قضای آن روز را به جا آورد، و کفارهای بر او نیست،


اما بر او واجب است که توبه کند و پشیمان شود و استغفار نماید و از چیزهای


تحریککننده ٔ شهوت دوری کند؛ زیرا او در عبادتی بزرگ است.


۳)خوردن و نوشیدن به صورت عمدی.


۴)خارج کردن خون از روزهدار با حجامت یا فصد یا کشیدن خون برای اهدای


آن.


از احکام روزه


1111


و دلیل این ممنوعیت سخن پیامبرملسو هيلع هللا ىلصدرباره ٔ حجامت است که میفرماید:


«حجامت کننده و حجامت شونده روزه شان باطل شده است».(1)


شیخ االسالم ابن تیمیه رحمه الله می گوید: و قول به اینکه حجامت روزه را


باطل میکند، نظر بیشتر فقهای حدیث است؛ مانند احمد بن حنبل، اسحاق بن


راهویه، ابن خزیمه، ابن منذر و دیگران.(2)


اما خروج خون بدون قصد از روزه دار مانند خون دماغ، خون جراحت، کشیدن


دندان و مانند آن بر روزه اثری ندارد.


۵)استفراغ:


کهمنظور از آن، استخراج عمدی غذا یا نوشیدنی از معده از طریق دهان است،


اما اگر استفراغ بر او غلبه کند و بدون اختیارش خارج شود، بر روزهاش تأثیری


ندارد؛ به دلیل فرمایش پیامبر صلی الله علیه وسلم :«هر آنکه استفراغش بر او غالب


شد (بدون اراده اش خارج شد) قضا ندارد، اما آنکه به عمد استفراغ کرد، روزه اش


را قضا کند».(3)َو معنای ذ َر َعه یعنی: بر او غالب شد.


(1)به روایت بخاری (1937) و احمد در مسندش (26217.)


(2)مجموع الفتاوی (۲۵/۲۵۲).


(3)روایت امام احمد در مسند به ٔشماره10463(16/283) و ترمذی در الجامع الکبیر به ٔشماره720(2/91.)


از احکام روزه


1212


مبحث هشتم:مستحبات روزه


۱) سحری؛ به دلیل حدیث انس بن مالک رضی الله عنه که میگوید: پیامبر


صلی الله علیه وسلم فرمودند:«سحری بخورید زیرا در سحری برکت است».(1)


۲) تاخیر در سحری؛ مادامی که بیم طلوع فجر نباشد.


۳) زود افطار کردن هنگام اطمینان از غروب خورشید. پیامبر صلی الله علیه


وسلم فرمود:«همچنان امت من در خیر به سر میبرند، مادامی که سحری را به


تأخیر اندازند و در افطار عجله کنند».(2)


۴) مستحب است کهافطار با رطب باشد، و اگر نیافت با خرما، و اگر نیافت با


آب؛ بهدلیل این گفته ٔ انس رضی الله عنه:«رسول الله صلی الله علیه وسلم روزهاش


را با چند رطب باز میکردند قبل از اینکه نماز بخوانند، و اگر رطب نبود، با چند


خرما، و اگر خرما نبود، چند جرعه آب مینوشیدند».(3)


۵) مستحب است که روزهدار در هنگام افطار هر دعایی که دوست دارد بگوید،


پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودهاند:«برای روزهدار هنگام افطار دعایی است که


رد نمیشود».(4)


(1)متفق علیه، به روایتبخاری (1923) و مسلم (1095.)


(2)به روایت احمد در مسند به شماره12507(35/399.)


(3)روایت ابو داود بهٔشماره2356(2/306.)


(4)روایت ابن ماجه به شماره1753(1/775.)


از احکام روزه


1313


۶) زیاد انجام دادن انواع عبادتها؛ مانند قرائت قرآن، و ذکرخداوند، و قیام


شب، و نماز تراویح، و سنتهای راتبه، و صدقه، و بذل و بخشش در راه خیر؛ زیرا


نیکیها، بدیها را از بین میبرند.


مبحث نهم:توضیحات


بر روزهدار واجب است که از دروغ و غیبت و دشنام اجتناب کند، و اگر کسی


او را دشنام داد یا ناسزا گفت، بگوید: من روزهدارم.


پیامبر صلی الله علیه وسلم میفرماید:«روزه سپراست، پس [روزهدار] نه


کارهای زشت کند و نه از روی نادانی کاری کند و اگر کسی با او درگیر شد یا به


او دشنام داد، دو بار بگوید: من روزهدارم».(1)


از جمله اموری که روزه دار از آن نهی شده، مبالغهدر مضمضه و استنشاق


است؛ زیرا ممکن است آب به شکمش واردشود.(2)


پیامبر صلی الله علیه وسلم میفرماید:«و در استنشاق مبالغه کن مگر اینکه روزه


باشی».(3)


(1)روایت بخاری به ٔشماره1894(3/24).


(2)مضمضه یعنی چرخاندن آب در دهان و سپس خارجکردن آن، و استنشاق یعنی چرخاندن آب در بینی و خارج کردن


آن.


(3)روایت ابو داود بهٔشماره2366(2/308) و ترمذی در الجامع الکبیر بهٔشماره788(2/147.)


از احکام روزه


1414


مسواک زدن بر روزه تأثیری ندارد، بلکه بر اساس قول صحیح علما برای روزهدار


و غیر روزهدار در اول و آخر روز مستحب و مورد تشویق است.


مبحث دهم:قضای رمضان


کسی که در رمضان به دلیل مباحی مانند عذرهای شرعی که روزه نگرفتن را


مباح میکنند، یا به دلیلی حرام مانند کسی که روزهاش را باهمبسترییا غیر آن


باطل کرده، باید قضایش را به جا آورد؛ چنانکه الله تعالیمیفرماید:ٍ(فَعِدَّة ٞ مِن ۡ أَيَّام


أُخَرَ)[البقرة:۱۸۴]،یعنی:(تعدادی از روزهای دیگر را [به جایش روزه می شود].)


و مستحب است که در قضا شتاب کند تا وظیفه ٔ خود را ادا کرده باشد، و


مستحب است که قضا پیوسته باشد؛ زیرا قضا حکایتاز اداء دارد، و تأخیر برای او


جایز است؛ زیرا وقت قضا باز و گسترده است.


همچنین جایز است که آن را به صورت جداگانه قضا کند، اما اگر تعداد


باقیمانده ٔ ماه شعبان به اندازه ٔ روزهای قضای او باشد، به اجماع واجب است که پی


در پی قضا کند؛ به دلیل تنگی وقت، و جایز نیست که آن را بدون عذر به بعد از


رمضان دیگر بیاندازد.


پس کسی که قضای روزه را پس از رمضان بعدی به تأخیر انداخت، دو حالت


دارد:


از احکام روزه


1515


[حالت اول:] وقتیبه دلیل عذر شرعی مانند ادامه بیماری تا رمضان بعدی به


تاخیر بیاندازد، پس بر او فقط قضای آن الزم است.


[حالت دوم:] وقتیآن را بدون عذر به تاخیر بیاندازد، در این صورت همراه با


قضا باید برای هر روز به اندازه ٔ نصف صاع از غذای رایج آنجا به یک مسکین دهد.


گرفتن روزه ٔ سنت برای کسی که روزه ٔ قضا دارد: کسی که قضای روزهای از


رمضان بر گردن اوست، بهتر است ابتدا آن راپیش از روزه ٔ نافلهبه جا آورد ، اما اگر


روزه ٔ نفل، زمانی محدود دارد مانند روزه ٔ عرفه و عاشورا، میتواند آنها را پیش از


قضا به جا آورد؛ زیرا زمان قضا گسترده است، اما عاشورا و عرفه از دست میروند.


اما شش روز شوال را جز پس از قضا نمیتواند روزه بگیرد.


و این چیزی است که جمع آوری آن میسر شد، و درود و سالمبسیارالله بر


پیامبرمان محمد و بر آل و اصحابش باد.


***


از احکام روزه


1616


فهرست


مبحث اول: معنی روزه، و وجوب روزه ٔ رمضان...............................3


مبحث دوم: فضیلت های ماه رمضان........................................4


مبحث سوم: آنچه که ورود ماه رمضان بهوسیله ٔ آن ثابت میشود...............6


مبحث چهارم: نیت در روزه.................................................۷


مبحث پنجم: روزه بر چه کسی واجب است؟................................۸


مبحث ششم: چه کسی از روزه گرفتن معذور است؟.........................۸


مبحث هفتم: باطل کننده های روزه........................................۱۰


مبحث هشتم: مستحبات روزه..............................................۱۲


مبحث نهم: توضیحات....................................................۱۳


مبحث دهم:قضای رمضان................................................۱۴


***