Хуллас, куфр, даҳрийлик ва ҳақдан юз ўгириш қанчалик ашаддий кўриниш олса, ҳажр ва алоқани узиш ҳам шунчалик кескинлашади. Аксинча, кофирда ҳаққа мойиллик, динга рағбат уйғонишига қараб унга бўлган муносабат ҳам юмшайди. Ушбу ҳолатларда кофир билан алоқа боғлашнинг ўзига хос сабаблари ва шаръий оқловлари бўлади. Яна Аллоҳнинг ўзи билгувчироқдир.
Кофир Биз кофир билан муомала қилишдаги асл - ҳажр ва ўртани узишликдир.узишлик эканини айтган эдик. Бироқ айрим мустасно ҳолатларда маълум маънода алоқа қилишга рухсат берилади. Масалан:
а) Муслим фарзанд кофир ота-онасига хайр-яхшиликлар қилади. Фақат дин ва ақида масаласида уларга бўйсунмайди.
«Агар улар (яъни, ота-онанг) сени ўзинг билмаган нарсаларни Менга шерик қилишга зўрласалар, у ҳолда уларга итоат этма!». («Луқмон»-15).
Албатта кофир ота-онани ҳикмат ва чиройли мавъиза билан мудом ҳақ йўлига даъват этмоқ ва Аллоҳдан ҳидоят тиламоқ уларга қилинадиган энг улкан яхшиликлардандир. Шояд Аллоҳ таъоло уларни фарзандлари сабабли ҳаққа йўллаб, жаҳаннам ўтидан халос этса.
«Асмо бинти Абу Бакр розияллоҳу анҳумодананҳудан: Онам – у мушрика эди – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам замонларида меникига келди. Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан нима қилиш кераклигини сўрадим:
- Онам (бирон нарса беради деб) умидвор бўлиб келибди. У билан алоқа (яхшиликлар) қилсам бўладими?
- Ҳа- дедилар пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам. Унга силаи раҳм қилгин».
б) Бирон мушрик ёки кофир Аллоҳ каломини эшитиш учун омонлик сўраса, уни ҳимояга олиш мумкин.
«(Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам), агар мушриклардан биронтаси сиздан ҳимоя сўраса, бас, уни ўз ҳимоянгизга олинг, токи у Аллоҳнинг каломини эшитсин. Сўнг уни ўзи учун тинч бўлган жойга етказиб қўйинг! Бу (ҳукм) уларнинг билмайдиган қавм бўлганлари учундир». («Тавба»-6).
в) Агар қўшнингиз кофир ёки мушрик бўлса, унга ҳам чиройли муносабатда бўлиб, яхшиликлар қилишга мажбурсиз. Чунки қўшнининг – ҳатто кофир бўлса ҳам – ҳақлари бор. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳу қўй сўйди ва:.
- Менинг яҳудий қўшнимга ҳам гўшт чиқариб бердингларми?- деди у - Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг шундай деганларини эшитганман: «Жаброил менга қўшнига яхшилик қилишни айтаверганидан, қўшни ҳам мерос олса керак, деган гумонга бордим. (Яъни, қўшни ҳам меросхўр қилинса керак...)».
г) Исломга мойиллигимоиллиги кўриниб турган, қалби дингабинга ошно этилаётган кофирни ҳаққа етаклаш мақсадида у билан яхши муносабатда бўлиб, яхшиликлар қилинади.
«Албатта садақалар (яъни, закотлар) Аллоҳ томонидан фарз бўлган ҳолда, фақат фақирларга, мискинларга, садақа йиғувчиларга, кўнгиллари (Исломга) ошно қилинувчи кимсаларга...». («Тавба»-60).
Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам садақа-эҳсонлар билан айрим мушриклар қалбини эгаллаганлари ва уларнинг исломни қабул қилганлари тарихдан маълум.
д) Ислом даъватчилари динсиз кимсалар орасига киришга мажбурлар. Улар кофирларни исломга даъват этиш, амри маъруф ва наҳйи мункар қилиш учун уларнинг давраларига кириб, озорларига сабр қиладилар. Иншааллоҳ, бунинг асло зарари йўқ. Аксинча бундай ҳатти-ҳаракат Аллоҳ таъолога яқинлаштирувчи энг яхши амаллардан саналади.
«(Одамларни) Аллоҳ (нинг дини)га даъват қилган ва ўзи ҳам яхши амал қилиб, «шак-шубҳасиз, мен мусулмонлардандирман», деган кишидан ҳам чиройлироқ сўзлагувчи ким бор?» («Фуссилат»-32).
Бироқ, ушбу муҳим вазифага киришувчи киши қуйидаги муҳим шартларга эътибор қилмоғи лозим:
- Даъватчи нимага буюриб, нимадан қайтараётганини яхши тушуниши керак. Ўзи ҳеч нарсани тушунмайдиган киши бошқаларга бирон нарсани ўргатиши маҳол. У бир мункарни ундан ҳам ёмонроқ мункар билан инкор этса ёки бир фитнага ундан ҳам улканроқ фитна билан қарши чиқса, буни илм ёҳуд тушунча деб аташ мумкин эмас.
- Кофирлар даврасида - уларга Аллоҳ даъватини етказиб, устларига ҳужжатни қоим қилиш учунгина - ўтириш мумкин. Улар орасида бундан ортиқ ушланиб қолмаслик керак.
- Мункарни кўрганида жим турмасин. Чунки унинг сукути тасдиқ маъносида тушунилади.
- Агар наҳйи мункар қила олмаса ёки кофирлар унинг гапларига қулоқ солишмаса, ўзи ҳам кофирлар билан бир хил бўлиб қолмаслиги учун мўмин киши уларнинг даврасини дарҳол тарк этсин.
Демак, Фақат юқоридаги шартларга биноан динсизлар даврасига кириш мумкин.
е) Кофирнинг яхшилигига яхшилик билан жавоб қайтармоқ. Жавоб тариқасида кофирга яхшилик қилмоқнинг иншааллоҳ, ҳаражли жойи йўқ.
Оғир кунларда Мутъим ибн Адий Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламсаллам ни ўз ҳимоясига олиб, яхшилик қилганди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унинг яхшилигини зиёдаси билан қайтаришга тайёр эканликларини Бадр жангидан сўнг қуйидагича ифодаладилар:
- Агар Мутъим ибн Адий ҳаёт бўлиб, манави бадбўйлар (асир тушган мушриклар)ни деб ўртага тушганида, унинг учун асирларни озод қилиб юборардим. (Абу Довуд ривояти)
(Мутъим ибн Адий Бадрдан анча олдин мушрик ҳолида вафот этган).
«Абдуллоҳ ибн Аббос деди:
- Агар Фиръавн менга «Аллоҳ сенга барака ёғдирсин», деганида мен «сенга ҳам», деб жавоб берардим. Фиръавн ўлиб кетган-да».
Бу яхшиликка яхшилик билан жавоб қайтариш қабилидандир.
Юқоридаги васл, чиройли муомала ва яхшилик қилиш ҳақида келтирилган мисолларни ҳиссиётга берилиб, ислом ақидасига зид ҳаракат ёки мушрикларни дўст тутиш, деб тушунмаслик лозим. Биз қайси кофирларга қачон ва нима учун яхши муомала қилинишни баҳоли қудрат баён этиб ўтдик. Яна Аллоҳнинг ўзи билгувчироқдир.
Иккинчи: Золим ва фожир султонларни ҳажр қилинади.
Золим султонлар зулми куфр даражасига чиқмаган бўлса-да, зўравонликлари ва мункар ишларида ёрдамчи бўлиб қолмаслик учун суннатга биноан улар ҳажр қилинади.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
- Ҳали бошингизга ўз атрофига фақат ёмонларни тўплайдиган, намозни вақтидан кечиктирадиган амирлар келади. Ким ўша кунларга етса, асло раҳбар, миршаб, солиқ йиғувчи ёки ҳазиначи бўлмасин». (Ибн Ҳиббон ривояти).
- «Мендан кейин тепангизга фақат билган нарсасини гапирадиган, маъруф амаллар қиладиган ҳокимлар келади. Уларга итоат қилиш чин итоатдир. Бир қанча вақт ана шундай яшайсизлар. Сўнг тепангизга шундай амирлар келадики, улар билмаган нарсаларини гапириб, билмайдиган ишларини қиладилар. Ким уларга ҳамфикр ва ёрдамчи бўлиб кучларига куч қўшсалар, ана ўшалар (ўзлари ҳам) ҳалок бўлибдилар, (ўзгаларни ҳам) ҳалок қилибдилар. Сиз уларнинг орасида таналарингиз билан аралашиб юринг ва амалларингиз билан улардан ажралиб туринг». (Табароний ривояти).
Илм, шараф ва адолат билан танилган ҳақиқий мўминлар золим ҳокимларнинг ёнларида юрмасинлар, уларнинг зулм-зўравонликларига беихтиёр ёрдамчи бўлиб қолишмасин. Чунки авом халқ уларни кўриб, «Агар бу ҳоким яхши одам бўлмаганида бундай яхши зотлар унинг ёнида ёрдамчи бўлиб юрмасди», деган нотўғри хулосага келади. Ана шунда золимнинг ёрдамчиси бўлганлар ўзлари ҳам ҳалок бўладилар, ўзгаларни ҳам ҳалок қиладилар».
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
- Сизлар (улар қилаётган айрим ишларини) маъруф деб, (айримларини) мункар деб биладиган амирлар бўлади. Ким уларга қарши курашса, нажот топади. Ким улардан йироқ юрса, саломат қолади. Ким улар билан аралашиб юрса, ҳалок бўлади».
(Табароний ривояти).
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
«- Яхшилаб қулоқ солинглар: Мендан кейин шундай амирлар бўладики, ким улар орасига кирса, ёлғонларини тасдиқласа ва зулм-зўровонликларига ёрдам берса, у мендан эмас, мен ҳам ундан эмасман. У (охиратда) менинг ҳавзимдан сув ичмайди. Ким уларнинг орасига кирмаса, зулмларига ёрдам бермаса ва ёлғонларини тасдиқ этмаса, у мендан, мен ҳам унданман. У ҳавзимдан сув ичади».
(Термизий ривояти).
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
«- Ким султон эшигига келса, фитналанади. Киши султонга қанчалик яқинлашса, Аллоҳдан шунчалик узоқлашади». (Аҳмад ривояти).
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
«- Ким ботил ёрдамида ҳақни инкор қилишда золимга ёрдам берса, Аллоҳ ва расулининг зиммаси ундан покдир».
Золим ҳокимлардан йироқ юриш хусусида яна бир қанча ҳадисларни келтириш мумкин. Эътибор беринг, Аллоҳни бир деб биладиган, намоз ўқийдиган золим раҳбарларга ёрдамчи бўлиш қанчалар қаттиқ қораланган. Энди ўзларини исломнинг ашаддий душманлари деб биладиган муртад ва кофир ҳокимлар ёнини олиш хусусида нима дейиш мумкин?!
Бироқ, золим ҳокимлардан четланиш лозим экан, деб уларни ўз ҳолларига ташлаб қўйиш ярамайди. Хусусан илм эгалари золим раҳбарларни ҳаққа чақириб турмоқлари, уларга амри маъруф наҳйи мункар қилмоқлари лозим.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
«Шаҳидлар саййиди – Ҳамза ибн Абдул Муттолиб ва золим раҳбар қаршисига чиқиб, уни маъруфга буюргани ва мункардан қайтаргани учун ўлдирилган киши!». (Ҳоким ривояти, Ас-Саҳийҳа 374).
«Убода ибн Сомит розияллоҳу анҳу айтади: «Биз қаерда бўлсак ҳам маломатчининг маломатидан қўрқмасдан ҳақни айтамиз деб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга байъат бердик!».
(Муттафақун алайҳ).
Фақат золим ҳокимлар ёнига ҳақни айтгани чиққан биродарларимиз қўрқиб ёки мол-дунё таъмасида уларнинг ёнини оладиган маддоҳларга айланиб қолишдан ҳазир бўлсинлар. Чунки, қанча олимлар амри маъруф, наҳйи мункар қилмоқ қасдида саройга бориб, бутунлай ўзгариб қайтди. Энди улар аксинча, золим ҳокимларни ёмонликка буюриб, яхшиликдан қайтаришга тушдилар. Бу оғир имтиҳондан фақат Аллоҳ асраган бандаларгина саломат чиқадилар, холос!
Аҳли сунна вал жамоа эътиқоди бўйича золим ҳокимлар бошчилигида ҳам душманга қарши жиҳод қилинаверади. Мусулмонлар ёмон ҳокимларнинг ёмонликларидан четланишади. Лекин улар маъруф ишларга буюришса, албатта итоат қилишади. Жиҳод яхши амир раҳбарлигида ҳам, фожир амир бошчилигида ҳам қиёматга қадар қилинаверади. Чунки, жиҳоднинг тарк этилиши жуда ҳунук оқибатларги олиб келади.
Учинчи: Гуноҳкор-осий золимларни ҳам ҳажр қилинади.
Гуноҳкор осийларни ҳажр қилиш маълум маънода фиқҳ ва тақвога боғлиқ. Чунки ҳажр гуноҳкорларни гуноҳ-маъсиятдан тўсишда фойдали бўлган ҳолатларда уларнинг гуноҳларига яраша қилинади. Ҳажр гуноҳкорлар учун ҳам, бошқалар учун ибрат бўлмоғи лозим. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам Табук ғазотидан узрсиз қолган уч нафар саҳобани бошқалардан ажратиб қўйдилар - ҳажр қилдилар. Ушбу ҳажр улар учун жуда фойдали бўлди.
Бироқ ҳажр фойда ўрнига зарар келтирса, гуноҳкорларни фисқу-фасодда баттарбадтар бўлишларига олиб борса, ҳажр қилинмайди. Чунки ҳажр бу ерда фойда бермайди ва ислом аҳди - диний биродарлик борлиги учун улар четга суриб қўйилмайди.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
- Биродарини уч кеча (кундуз)дан ортиқ ҳажр қилмоқ мусулмон учун ҳалол бўлмайди». (Муттафақун алайҳ).
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
- Мусулмонни уч (кун)дан ортиқ ҳажр қилмоқ мусулмонга (ҳалол) бўлмайди. Учрашиб қолишса, (биродари) уч марта салом берса-ю, у биронтасига жавоб қайтармаса, (ҳажрнинг)биродарининг..) гуноҳи унга бўладибилан қайтади».
Ўнинчи масала: Шариатда ҳижрат қилишга маълум бир жой тавсия этилганми? Ватан тутиб яшаш афзал саналган юрт мавжудми?
Жавоб: Айрим юрт ва минтақаларни ватан тутмоқнинг ҳамда мазкур ерларда яшашнингяшовчиларнинг фазли хусусида бир қанча ҳадислар ворид бўлган. Ана шундай афзал юртлар сирасига Шом ерлари ва Мадина шаҳри киради. Қуйида Шом ва Мадина ҳақида айтилган ҳадисларнинг бир қисмини келтириб ўтамиз.
Биринчи: Мадина ва унда яшаш хусусидаги ҳадислар:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
«Агар билсалар, Мадина улар учун яхшироқэнг яхши (шаҳар)дир. Ким Мадинадан юз ўгириб, уни ташлаб кетса, Аллоҳ таъоло Мадинага ундан яхшироқ кишини беради. Ким Мадинанинг кўргулик ва қийинчиликларига сабот билан турса, қиёматда мен унга шафоатчи ёки гувоҳ бўламан». (Муслим ривояти).
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
«Мадинанинг бошига шундай замонлар келадики, одамлар қишлоқларгачет жойларга кетишади. Улар (ўзлари учун) қулай жойни излашади, қулай жойни топадилар ҳам.топишади. Сўнг Мадинага келиб, оилаларини ҳам олиб кетадилар. Агар улар билсалар, Мадина улар учун яхшироқдир». (Аҳмад ва бошқалар ривояти).
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
«Қай бирингиз Мадинада (яшаб, шу ерда) вафот этишга имкон топса, шундай қилсин. Ким Мадинада вафот этса, қиёмат куни мен унга гувоҳ ёки шафоатчи бўламан». (Термизий ва бошқалар ривояти).
Иккинчи: Шом хусусидаги ҳадислар.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
- Шомга барокотлар ёғилсин! Шомга барокотлар бўлсин!
- Ё Расулуллоҳ, нима учун бундай деяпсиз?- сўрашди саҳобалар.
- Шом узра Аллоҳ фаришталари қанотларини ёзиб турибди!-дедилар Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам».
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
- Агар Шом аҳли бузилса, сизларда хайр-яхшилик қолмайди. Умматимдан бир тоифа то қиёмат қойимга қадар ғолиб бўлиб туради. Ёрдамсиз ташлаб кетганлар уларга зарар беролмайди». Бир ривоятда: «Улар Шомда бўлади», дейилган.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
- Ҳали ҳижрат кетидан ҳижрат бўлади. Ер аҳлининг энг яхшилари Иброҳим соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳижрат қилган ерларни ватан тутганлардир».
Иброҳим соллаллоҳу алайҳи ва саллам Фаластин ва унинг атрофига ҳижрат қилганлар.
Ҳадисдаги Шом калимаси бугунги Фаластин, Сурия, Ливан ва Урдун ерларини ифодалайди.
Лекин Мадинадан ҳам, Шомдан ҳам афзал бир юрт бор. У Аллоҳ йўлида жиҳод қилинаётган, кофирлар билан кураш бораётган ерлардир.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
- Аллоҳ йўлида (мўминларни ҳимоя қилиб, жангга шай бўлиб энг олдинги маррада) бир кун бел боғлаб турмоқ дунё ва ундаги бор нарсадан яхшироқдир. Сизларнинг жаннатдаги қамчингизнинг ўрни (яъни, қамчи эгаллаган жой) дунё ва ундаги бор нарсадан яхшироқдир. Аллоҳ йўлида жиҳод қилиш учун банданинг эрталаб ёхуд кечқурун (озгина) юриши дунё ва ундаги бор нарсалардан яхшироқдир». (Муттафақун алайҳ).
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
- Аллоҳ йўлида бир кеча-кундуз бел боғлаб турмоқ бир ой (кундузлари) рўза тутиб, (кечалари) намоз ўқиб чиқишдан яхшироқдир. Агар у ўша ерда вафот этса, унга қилаётган амали жорий бўлади (узилмасдан давом этади). Ризқи етказиб қўйилади ва (қабр) фитналаридан омонлик топади». (Муслим ривояти).
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
- Аллоҳ йўлида бир соат жангга шай бўлиб турмоқ қадр кечаси ҳажарул асвад олдида қоим бўлмоқдан яхшироқдир». (Ибн Ҳиббон ва бошқалар ривояти).
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
- Аллоҳ йўлида бир кун бел боғлаб турмоқ бошқа ерларда ўтказилган минг кундан яхшироқдир». (Насоий ва Термизий ривояти).
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
- Аллоҳ йўлида бир кеча бел боғлаб турган киши минг кеча-(кундуз) рўза тутиб, намоз ўқигандекдир». (Ибн Можа ривояти).
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
- Аллоҳ йўлида (жангга шай бўлиб) кишининг сафда туриши Аллоҳ наздида унинг олтмиш йиллик ибодатидан яхшироқдир». (Ҳоким ривояти).
Субҳаналлоҳ! Жангга тайёрланиб сафда туришлик бир соатга ҳам чўзилмаслиги мумкин. Ана шу бир соатга етар-етмас туриш олтмиш йиллик ибодатдан хайрлироқ саналса-я! Жиҳодни тарк этиб фақат ибодат билан машғул бўлган кишилар қандай қилиб мужоҳидлар мартабасига эришиши мумкин?
«Абу ҳурайра розияллоҳу анҳудан:
- Ё Расулуллоҳ, Аллоҳ йўлидаги жиҳодга тенг келадиган нарса борми?-сўрашди саҳобалар.
- Сизлар унга (жиҳодга тенг амални қилишга) қодир эмассизлар.
Саҳобалар саволларини икки уч марта қайтаришди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳар сафар: «қодир эмассизлар», деб жавоб бердилар. Сўнг дедилар:
- Аллоҳ йўлидаги мужоҳиднинг мисоли то жиҳодга кетган киши қайтгунга қадар тинимсиз намоз ўқиб, рўза тутиб, Аллоҳ оятлари билан бирга бўлган одамнинг мисолига ўхшайди». (Муттафақун алайҳ).
Бир аёл Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига келиб деди:
- Ё Расулуллоҳ, эрим ғазотга чиқиб кетди. Мен у намоз ўқиса намозига ва умуман барча ишига тақлид қилардим. Энди менга шундай бир амални ўргатингки, у билан эримнинг амалига етишиб олай.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
- Сен эринг қайтиб келгунга қадар ўтирмасдан (тинмасдан) намоз ўқишга, узлуксиз рўза тутишга, бирон лаҳза чалғимасдан Аллоҳни зикр қилишга қодирмисан?
- Бу иш қўлимдан келмайди.
- Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, агар шундай қилишга тоқатинг етганида ҳам эрингнинг амалининг ўндан бирига-да етолмаган бўлардинг».
(Имом Аҳмад ривояти).
Аллоҳ йўлидаги жиҳоднинг афзалликлари зикр қилинган ривоятларнинг фақат бир қисмини келтириб ўтдик, холос. Агар улар ҳақида батафсил ёзадиган бўлсак, ривоятлар бир китобга сиғмай кетарди. Аллоҳ таъоло барчамизни муҳоҳидлардан, уларга ёрдам бериб, уларни дуо қилиб, уларни яхши кўрадиган чин мўминлардан қилсин!
Унутманг, ҳеч қачон ер кишининг мартабасини ошириб, уни муқаддас қилиб қўймайди. Инсонга дунё-ю охират бахтини, шарафини олиб келувчи сабаб унинг амалидир.
Абу Дардо розияллоҳу анҳу биродари Салмон Форсийни муқаддас ерга - Шомга ҳижрат қилишга чақирди. Салмон Форсийнинг жавоби қуйидагича бўлди:
- Муқаддас ер ҳеч кимни муқаддас қилиб қўя олмайди. Инсонни фақат амали муқаддас қила олади.
Фузайл ибн Иёз Маккада яшарди. Кўп вақтини ҳарамда ўтказарди- ҳарамда ўқилган намоз бошқа масжидда ўқилган юз минг намозга тенг-. Абдуллоҳ ибн Муборак эса Турсусда душманга қарши жангга шай бўлиб, Аллоҳ йўлида бел боғлаб турарди. У жиҳоднинг афзалликлари, ҳатто ҳарамдаги ибодатдан ажри улуғлиги хусусида қасида ёзиб, биродари Фузайл ибн Иёзга жўнатди. Абдуллоҳ ибн Муборакнинг мактубини ўқигач, Фузайл ибн Иёз ҳарамда ўтириб йиғлади:
- Абу Абдурраҳмон рост айтибди ва тўғри насиҳат қилибди.
Абдуллоҳ ибн Муборак қуйидаги мисраларни битган эди:
Эй Ҳарам обиди, айт, сен не билан машғулсан,
Билки, ибодат аталмиш овунчоқ-ла машҳурсан.
Юзларимиз қон зарбидан алвон тусга кирганда,
Юзларингни кўз ёш билан ювибми, сен мағрурсан?!
Димоғимиз чанг тўзону, дуд-тутундан қорайди,
Балки, мушк-анбар бўйидан, сен бугун мамнунсан.
Муҳаммаднинг ваъдаси бор, сўзлари ростдир унинг,
«Жанг тўзони ичра юрсанг, сен оловдан мабрурсан».
Пайғамбаримиз Муҳаммад ибн Абдуллоҳга, У зотнинг аҳли оилалари ва асҳобларига Аллоҳнинг салоту саломлари бўлсин! Сўзимиз сўнгида Аллоҳ таъолога ҳамду санолар айтиб қоламиз.
Мавзу Ислом Нури веб саҳифасида нашр қилинган
