ئىسلام


كۆرە سۈننى ى ت پەيغەمبەرئەلەيھىسسالامنىڭ ۋە كەرىم قۇرئان


.چۈشەنچە قىسقىچە توغرىسىدا ئىسلام


دەلىلدىنىخالىىنۇسخى ى س


بۇ، ئىسلام ى ن قىسقىچە تونۇشتۇرۇش ى ن ئۆز ئېچىگە ئالغان مۇھىم


رىسالىدۇر. بۇ رىسالە قۇرئان كەرىم ۋە پەيغەمبەرئەلەيھىسسالامنىڭ


ھەدىسلىرىدىن ئىبارەت ئەسلى مەنبەدىن ئېلىنغان مۇھىم قائىدە، تەلىمات،


ۋە ئىسلامنىڭ گۈزەللىكى ى ن بايان قىلىدۇ. بۇ رىسالە مۇسۇلمان بولسۇن ۋە


غە يرى مۇسۇلمان بولسۇن، دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدا ئوخشىمىغان


شارائىت ۋە ئوخشىمىغان ئەھۋالدا ياشاۋاتقان بارلىق ئىنسانلارغا خىتاب


قىلىدۇ .

3


ناھايى ى ن شەپقەتلىك ۋە دائىم ي ن مېھرىبان ئاللاھنىڭ ئىسمى بىلەن


باشلايمە ن


ئىسلام ئاللاھ تائالانىڭ بارلىق ئىنسانلارغا ئەۋەتكەن چاقىرقىدۇر، بۇ


ئەبەد ي ى ئىلاھى چاقىرىقتۇر .


ئىسلام ئىنسانلاردىن بىر تۈرگە ياكى بىرەر مىللەتكە خاس بولغان دىن


ئەمەس، بەلكى ئۇ ئاللاھ تائالانىڭ بارلىق ئىنسانىيەتكە ئەۋەتكەن دىنىدۇر .


ئىسلام بولسا ئاللاھ تائالانىڭ ئىلگىرىكى پەيغەمبەر ۋە ئەلچىلىرىگە ئۆز


قەۋمى ى ن دەۋەت قىلىش ئۈچۈن ئەۋەتكەن چاقىرىقى ى ن مۇكەممەل قىلىش


ئۈچۈن كەلگەن ئىلاھى چاقىرىقتۇر .


بارلىق پەيغەمبەر ۋە ئەلچىلەرنىڭ دى ى ن بىر لېك ى ى شەرىئەتلىرى


پەرىقلىقتۇر .


ئىسلام نۇھ، ئى رىراھىم، مۇسا، سۇلايمان، داۋۇد ۋە ئىسا -


ئەلەيھىسسالامغا ئوخشاش بارلىق پەيغەمبەرلەر دەۋەت قىلغاندە ك -


ھەممى ى ن ياراتقۇ ىچ، رىزىق بەرگۈ ىچ، ت رىرىلدۈرگۈ ىچ، ۋاپات تاپقۇزغۇ ىچ،


پادىشاھلارنىڭ پادىشاھى بولغان ئاللاھنىڭ رەب ئىكەنلىكىگە ئېشىنىشكە


چاقىرىدۇ. ئۇ ئاللاھ ئىشلار ى ى تەدبىر بىلەن قىلىدۇ، ئۇ ناھايىتىكۆ يۈمچان ۋە


بەك مېھرىباندۇر .


ئاللاھ تائالا ھەممى ى ن ياراتقۇچىدۇر، ئۇ زات ئىبادەتكە ئەڭ لايىقتۇر.


يالغۇز ئاللاھقىلا ئىبادەت قېلىنىدۇ، ئۇنىڭ بىلەن بىرگە غەيرىگە ئىبادەت


قېلىنمايدۇ .


4


ئاللاھ تائالا كائىناتتا ب ى ىر كۆرگەن ۋە كۆرمىگەن ھەممە نەرسى ى ن


ياراتقۇچىدۇر، ئاللا ھدىن باشقا ھەممە نەرسە ئاللاھنىڭ مەخلۇقاتلىرىدىن


بولغان مەخلۇقتۇر، ئاللاھ تائالا ئاسمانلار ى ى ۋە زېمىن ى ن ئالتە كۈندە يارات ى ن .


ئاللاھ تائالانىڭ ئىگىدارچىلىقتا، يارىتىشتا، ئىشلار ى ى ئورۇنلاشتۇرۇشتا،


ئىبادەتتە ھېچ شرىرىكى يوقتۇر.


ئاللاھ تائالا بالا تاپقانمۇ ئەمەس، تۇغۇلغانمۇ ئەمەس، ھېچ كى ى سى


ئۇنىڭغا تەڭداش بولالمايدۇ ۋە ئوخشاشمۇ بولالمايدۇ .


ئاللاھ تائالا ھېچ نەرسىگە ئالماشمايدۇ ۋە ئۆز خەلقىدىن ھېچ نەرسىدە


گەۋدىلەنمەيدۇ .


ئاللاھ تائالا ئۆز بەندىلىرىگە بەك كۆيۈمچان ۋە بەك مېھرىباندۇر، شۇنىڭ


ئۈچۈن ئەلچىلەر ى ى ئەۋەت ى ن ۋە كىتابلار ى ى نازىل قىلدى .


ئاللاھ تائالا ناھايى ى ن مېھرىبان بولغانلى ى ق ئۈچۈن قىيامەت كۈ ى ى


خالايىقلارنىڭ ھەممىسى ى ن قەبرىسىدىن قوزغاپ توپلىغان ۋاقىتتا ئۇلاردىن


ئۆزى يالغۇز ھېساب ئالىدۇ، ھەر كىشىنىڭ قىلغان ياخ ى سى، يامان ئەمىلىگە


كۆرە جازا مۇكاپاتلايدۇ. ئاللاھ تائالاغا ئىشىنىپ ياخ ى سى ئەمەل قىلغانلارغا -


دائىملىق نېمەتلەر بولىدۇ، ئاللاھغا ئىشەنمەي ناچار ئىش قىلغانلارغا


ئاخىرەتتە كاتتا ئازاب بولىدۇ .


ئاللاھ تائالا ئادەم ى ن توپىدىن يارات ى ن، ئۇنىڭدىن كېي ى ى ئەۋلادلىرى ى ن


كۆپەيت ى ن، ئىنسانلارنىڭ ھەممىسى ئەسلىدە ئوخشا شدۇر، بىر تۈرنىڭ يەنە


بىر تۈردىن ياكى بىر مىللەتنىڭ يەنە بىر مىللەتت ى ى تەقۋادارلىقت ى ى باشقا


جەھەتتە ئارتۇقچىلى ى ق يوقتۇر .


دۇنياغا كۆز ئاچقان ھەرقانداق بوۋاق ئىمان ي ن پى ى ىرەت بىلەن تۇغۇلىدۇ .


5


ئىنسانلاردىن ھېچ بىر كى ى سى خاتا تۇغۇلۇپ قالغان ياكى باشقىلارنىڭ


خاتالىقىدىن ۋارىس بولۇپ قالغان بولمايدۇ .


ئىنسانلار ى ى يارىتىشت ى ى بولغان ئەڭ يۈكسەك غايە ئۇ بولسىمۇ: يالغۇز بىر


ئاللاھقا ئىبادەت قىلىش ئۈچۈندۇر .


ئىسلام ئىنسان ى ن ئەر بولسۇن ياكى ئايال بولسۇن ئ ى ىرزەتلىك قىلدى، ئۇنىڭ


تولۇق ھەق ھوقۇقىغا كاپالەتلىك قىلدى، ئىنسان ى ن ئۆزىن ىڭ -


ئىختىيارلىقىدىكى ئىشلاردىن، قىلمىشلىرىدىن، تەسەررۇپاتلىرىدىن


سورىلىدىغان قىلدى، ئۆزىگە ۋە ئۆزگىلەرگە زېيان يەتكۈزىدىغان ھەرقانداق


ئىشنىڭ مەسئۇلىيتى ى ن ئۈستىگە ئالىدىغان قىلدى .


مەسئۇلىيەت، جازا ۋە مۇپاكات جەھەتتە ئە ر ئاياللار ى ى ئوخشاش -


قىلدى .


ئىسلام ئايال ى ن ئ ى ىرزەتلىك قىلدى، ئاياللار ى ى ئەرلەرنىڭ بىر پارچىسى دەپ


ئېتىبارغا ئالدى، ئەرلەر ى ى قادىر بولغان ھالەتتە ئاياللارغا نەپىقە ب رىرىش ى ن


ۋاجىپ قىلدى، ق ى ىرنىڭ نەپىقىسى ئاتىسىغا ۋاجىپ بولىدۇ، ئەگەر ئوغۇل


بالاغەتكە يەتكەن ۋە نەپىقە قىلىشقا قادىر بولسا، ئانىنىڭ نەپىقى سى


ئوغۇلغا بولىدۇ، ئايالنىڭ نەپىقىسى ئەرگە بولىدۇ .


ئۆلۈم مەڭگۈلۈك يوق بولۇش ئەمەس بەلكى ئەمەل دىيارىدىن جازا-


مۇكاپات دىيارىغا يۆتكىلىشتۇر، ئۆلۈم بەدەن ى ن ۋە روھ ى ن ئۆز ئېچىگە ئالىدۇ،


روھنىڭ ئۆلۈمى بولسا بەدەندىن ئايرىلىشتۇر، قىيامەت كۈ ى ى قەبرىدىن


قوزغالغاندا روھ يەنە بەدەنگە قايتىدۇ، ئۆلۈمدىن كېي ى ى روھ يەنە بىر


بەدەنگە يۆتكەلمەيدۇ، باشقا بەدەنگە كۆچۈرۈلمەيدۇ .


6


ئىسلام بۈيۈك ئىماننىڭ ئاساسىغا ئېشىنىشكە چاقىرىدۇ، بۈيۈك ئىمان


بولسا: ئاللاھقا، ئاللاھنىڭ پەرىشتىلىرىگە، تەۋرات، ئىنجىل، زەبۇرغا


ئوخشاش ئۆزگەرتىشت ى ى بۇر ۇى ى ق ئەسلى ئىلاھى كىتابلارغا ۋە قۇرئان


كەرىمگە ئېشىنىش، بارلىق پەيغەمبەرلەر ۋە ئەلچىلەرگە ئېشىنىش ۋە


ئۇلارنىڭ تۈگەنچىسىگە ئېشىنىش، ئۇ بولسىمۇ بارلىق پەيغەمبەر ۋە


ئەلچىلەرنىڭ تۈگەنچىسى ۋە ئاللاھنىڭ رەسۇلى مۇھەممەد


ئەلەيھىسسالامدۇر. ئاخىرەت كۈنىگە ئېشىنىش، )شۇ ى ى بىلىشىم ى ىر ك رىرەككى،


ئەگەر دۇنيا ھايا ى ى ئاخىر ى ق ھايات بولغان بولسا ئېدى، ئەلۋەتتە ھاياتلىق


ۋە مەۋجۇتلۇق بىكار ئىش بولغان بولات ى ن.( قازا ۋە قەدەرگە ئېشىنىشت ى ى


ئىبارەتتۇر .


پەيغەمبەرلەر ئۇلارغا ئاللاھنىڭ رەھمەت سالاملىرى بولسۇن، ئۇلار


ئاللاھ تائالا تەرىپىرىن يەتكۈزۈشكە بۇيرۇلغان ئىشلاردا نۇقسانس ى ىردۇر،


ساغلام ئەقىلگە زىت كېلىدىغان، ساپ ئەخلاق رەت قىلىدىغان ئىشلاردا


نۇقسانس ى ىردۇر، پەيغەمبەرلەر بەندىلەرگە ئاللاھنىڭ بۇيرۇقلىرى ى ن


يەتكۈزۈشكە بۇيرۇلغۇچىدۇر، پەيغەمبەرلەر ئۈچۈن پەرۋەردىگارلىقنىڭ ۋە


ئىلاھلىقنىڭ خۇسۇسىيەتلىرىدىن بىر نەرسە يوقتۇر بەلكى ئۇلار باشقا


ئىنسانلارغا ئوخشاش ئىنساندۇر، ئاللاھ تائالا ئۇلارغا ئەلچىلىك


ۋەزىپىسى ى ن يەتكۈزۈش ئۈچۈن ۋەھىن قىلغاندۇر .


ئىسلام بۈيۈك ئىبادەت ئاساسى بىلەن يالغۇز بىر ئاللاھقا ئىبادەت قىلىشقا


چاقىرىدۇ، بۈيۈك ئىبادەت بولسا: ناماز ى ى ئادا قىلىشتۇر، ناماز دېگەن رۇكۇ،


سەجدە، ئاللاھ ى ن زىكىر قىلىش، ئاللاھ ى ن مەدھىيلەش ۋە ئاللاھقا دۇئا


قىلىشتۇر. ئىنسان ناماز ى ى ھەر كۈ ى ى بەش ۋاقىت ئادا قىلىدۇ، نامازدا


ھەممەيلەن بىر سەپتە تۇرىدىغانلى ى ق ئۈچۈن ئارىدىكى باي كەمبەغەللىك، -


باشلىق، پۇقرا دېگەندەك پەرق يوقىلىدۇ، زاكات بولسا ئاللاھ تائالا -


7


بېكىتكەن ئۆلچەم ۋە شەرتلەرگە مۇۋاپى ق ئاز مىقداردىكى مال بولۇپ، -


بايلارنىڭ مېلىغا پەرز بولىدۇ، كەمبەغەل ۋە باشقا تۈردىكىلەرگە سەرپ


قىلىنىدۇ، زاكات يىلدا بىر قېتىم پەرز بولىدۇ، روزا بولسا: رام ى ىراننىڭ


كۈندۈزىدە ئىپتار قىلىدىغان نەرسىلەردىن چەكلىنىشتۇر. روزا ئىنساندا ئىرادە


ۋە سەۋېرچانلىق ى ن يېتىلدۈرىدۇ. ھەج بولسا:يول جەھەتتە قادىر بولغانلارغا


ئۆمرىدە بىر قېتىم مەككىگە ب رىرىپ ئاالاھنىڭ بەيتى ى ن مەقسەت قىلىشتۇر،


ھەجدە ھەممەيلەن ئاللاھ تائالاغا يۈزلىنىشتە ئوخشاش بولۇپ، كىشىلەر


ئارىسىدىكى رەڭ، مىللەت پەر ى ق يوق بولىدۇ .


ئىسلامدا ئىبادەتلەر پەرقلىنىدىغان بۈيۈك ئىشلاردىن: ھەقىقەتەن


ئىبادەتلەرنىڭ قانداق ئادا قىلىنى ى سى، ۋاقىتلىرى، شەرتلىرى ئاللاھ تائالا يولغا


قويغان، ئاللاھنىڭ رەسۇلى پەيغەمبەرئەلەيھىسسالام يەتكۈزگەن بويىنچە


بولىدۇ، بۈگ ۈنكى كۈنگىچە ھېچبىرى ئىبادەت ى ن زىيادە قىلالمىدى ۋە


كېمەيتمىدى، بارلىق پەيغەمبەر ئەلچىلەر بۇ بۈيۈك ئىبادەتكە دەۋەت -


قىلغان .


ئىسلامنىڭ ئەلچىسى بولسا، ئى رىراھىم ئەلەيھىسسالامنىڭ ئوغلى،


ئىسمائىل ئەلەيھىسسالامنىڭ ئەۋلادلىرىدىن بولغان ئابدۇللاھنىڭ ئوغلى


مۇھەممەد ئەلەيھىسسالامدۇر، مىلادىيە 571 يىلى مەككىدە دۇنياغا -


كەلدى، مەككىدە پەيغەمبەر قىلىپ ئەۋەتىلدى، مەدىنىگە ھىجرەت


قىلدى، بۇتپەرەسلىك ئىشلىرىدا ئۆز مىللىتىگە ئورتاق بولمىدى، لېك ى ى


مىللەتكە پايدىلىق بولغان بۈيۈك ئىشلاردا ئۇلارغا ئورتاق بولغان، پەيغەمبەر


قىلىپ ئەۋ ەتىلىشت ى ى ئىلگىرىمۇ بۈيۈك ئەخلاق ساھىرن ئېدى، قەۋمى


دەپ ئاتايت ى ن، ئاللاھ تائالا ئۇ ى ى قىرىق ياشقا يەتكەندە » ئەم ى ى « ئۇ ى ى


پەيغەمبەر قىلىپ ئەۋەت ى ن، ئاللاھ تائالا ئۇ ى ى بۈيۈك مۆج ى ىرەلەر بىلەن


كۈچلاندۇردى، ئۇ مۆج ى ىرىلەرنىڭ ئەڭ كاتتىسى قۇرئان كەرىمدۇر. قۇرئان


8


كەرىم ب ولسا پەيغەمبەرلەرگە ب رىرىلگەن مۆج ى ىرىلەرنىڭ ئەڭ بۈيۈكىدۇر.


پەيغەمبەرلەرنىڭ ئالامەتلىرىدىن بۈگۈنكى كۈنگىچە ساپ ھالەتتە


قالغىنىدۇر. قۇرئان كەرىم بىلەن ئاللاھ تائالا دىن ى ن كامىل قىلدى،


پەيغەمبەرئەلەيھىسسالام ئۇ ى ى مۇكەممەل شەكىلدە تولۇق يەتكۈزدى،


پەيغەمبەرئەلەيھىسسالام ئاتمىش ئۈچ ياشقا ك رىرگەندە ۋاپات بولدى،


مەدىنىگە دەپنە قېلىندى، ئاللاھنىڭ ئەلچىسى مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام


بارلىق پەيغەمبەرلەر ۋە ئەلچىلەرنىڭ تۈگەنچىسىدۇر، ئاللاھ تائالا


پەيغەمبەرئەلەيھىسسالام ى ن ئىنسانلار ى ى بۇتپەرەسلىك، شرىرىك، كۇپۇر ۋە


جاھالەتنىڭ زۇلمىتىدىن تەۋھىد ۋە ئىمان نۇرىغا چېقىرىش ئۈچۈن


ھىدايەت ۋە ھەق دىن بىلەن ئەۋەت ى ن، ئاللاھ تائالا


پەيغەمبەرئەلەيھىسسالام ى ن ئۆزىنىڭ ئ ى ىر ى ى بىلەن ئەۋەتكەنلىكىگە گۇۋاھلىق


بەردى .


ئاللاھنىڭ ئەلچىسى مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام ئېلىپ كەلگەن ئىسلام


شەرىئى ى ن بولسا، رەببا ى ى شەرىئەت ۋە ئىلاھى ئەلچىلىكنىڭ خاتىمىسىدۇر،


ئۇ مۇكەممەل شەرىئەتتۇر، ئۇنىڭدا ئىنسانلارنىڭ دىن ۋە دۇنيالىق


مەنپەئە ى ى باردۇر. ئىسلام شەرىئى ى ن كىشىلەرنىڭ دىنى ى ن، جېنى ى ن، مال-


مۈلكى ى ن، ئەقلى ى ن ۋە نەسلى ى ن بىرىن ىچ دەرىجىدە قوغدايدۇ. ئىلگىرىكى


شەرىئەتلەرنىڭ بەزىسى بەزىسى ى ن ئەمەلدىن قالدۇرغاندەك، ئىسلام دى ى ن


ئىلگىرىكى بارلىق شەرىئەتلەر ى ى ئەمەلدىن قالدۇرىدۇ .


ئاللاھ تائالا مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام ئېلىپ كەلگەن ئىسلام دىنىدىن


باشقا دىن ى ن قوبۇل قىلمايدۇ، كىمكى ئىسلامدىن باشقا دىنغا ئېتىقاد


قىلىدىكەن ئۇنىڭدىن قوبۇل قىلىنمايدۇ .


9


قۇرئان كەرىم بولسا ئاللاھ تائالا ئۆزىنىڭ پەيغەمبىرى


مۇھەممەدئەلەيھىسسالامغا ۋەھىن قىلغان كىتابتۇر، ئۇ ئالەملەرنىڭ رەبرن


بولغان ئاللاھنىڭ كالامىدۇر، ئاللاھ تائالا ئىنسانلار ۋە جىنلارغا قۇرئان


كەرىمنىڭ ئوخشىشى ى ن ياكى ئۇنىڭدىن بىرەر سۈرىنىڭ ئوخشىشى ى ن


كەلتۈرۈش توغرىسىدا دوئىل ئېلان قىلدى، بۇ دوئىل بۈگۈنكى كۈنگىچە


داۋاملىشىۋاتىدۇ، قۇرئان كەرىم مىليۇنلىغان ئىنسانلار تېڭىرقاپ قالغان


نۇرغۇن مۇھىم سوئاللارغا جاۋاپ ب رىرىدۇ، بۈيۈك قۇرئان بۈگۈنكى كۈنگىچە


نازىل قىلىنغان ۋەھيىلەر ئىچىدە ئەرەب تېلى بىلەن ساقلانغۇچىدۇر،


ئۇن ىڭدىن بىر ھەرىپمۇ كەمىيىپ كەتمىدى، ئۇ نەشىر قىلىنىپ


تارقىتىلىۋاتىدۇ، قۇرئان كەرىم بۈيۈك مۆج ى ىرە بولۇپ، ئۇنىڭ ئۆزى ى ن ياكى


مەنىلىرىنىڭ تەرجىمىسى ى ن ئوقۇش بەك لايىقتۇر، شۇنىڭدەك


پەيغەمبەرئەلەيھىسسالامنىڭ سۈننەتلىرى، تەلىماتلىرى، سى ىىرەتلىرى،


مۇھاپ ى ىرەت قىلىنغۇچىد ۇر، ئىشەنچىلىك راۋىلارنىڭ بىر بىرىگە ئۈلىنىشىغا -


مۇۋاپىق نەقل قىلىنغۇچىدۇر، سۈننەتلەر پەيغەمبەرئەلەيھىسسالام


سۆزلىگەن بويىنچە ئەرەب تىلىدا نەشىر قىلىنغان ۋە نۇرغۇن تىللارغا


تەرجىمە قىلىنغان، قۇرئان كەرىم بىلەن پەيغەمبەرئەلەيھىسسالامنىڭ


سۈننى ى ن بولسا ئىسلام ھۆكۈملىرى ۋە ئىسلام شەرىئىتىنىڭ بىردىن بىر


مەنبىيىدۇر، ئىسلام ئۆزىگە مەنسۇب بولغانلارنىڭ ئىش ھەرىكەتلىرىدىن -


ئېلىنمايدۇ بەلكى ئىلاھى ۋەھى بولغان قۇرئان كەرىم ۋە


پەيغەمبەرئەلەيھىسسالامنىڭ سۈننىتىدىن ئېلىنىدۇ .


ئىسلام ئاتا ئانىغا ياخشىلىق قىلىشقا بۇيرىيدۇ ھەتت ا ئۇلار مۇسۇلمان -


بولمىسىمۇ، ئەۋلادلىرىنىڭ ئۇلارغا ياخشىلىق قىلىشى ى ن تەۋسىيە قىلىدۇ .


ئىسلام سۆزدە، ئەمەلدە، ھەتتا دۈشمى ى ن بولغان تەقدىردىمۇ ئادىللىق


قىلىشقا بۇيرىيدۇ .


10


ئىسلام بارلىق مەخلۇقاتلارغا ياخشىلىق قىلىشقا بۇيرىيدۇ، ئېسىل


ئەخلاق ۋە گۈزەل ئەمەللەرگە دەۋەت قىلىدۇ .


ئىسلام راستچىللىق، ئامانەت ى ن ئادا قىلىش، ئىپپەتلىك بولۇش، ھايالىق


بولۇش، باتۇر بولۇش، سې ى چ بولۇش، ئېھتىياجلىق كىشىلەرگە ياردەم


ب رىرىش، ئاپەتكە ئۇچرىغانلار ى ى قۇتقۇزۇش، ئاچ كىشىگە يېمەك ب رىرىش،


خوشنىلارغا ياخ ى سى مۇئامىلە قىلىش، ئۇرۇغ تۇغقانچىلىق ى ن ئۇلاش ۋە -


ھايۋاناتلارغا كۆيۈنۈش قاتارلىق گۇزەل ئەخلاقلارغا بۇيرىيدۇ .


ئىسلام يىمەك ئېچمەكت ى ى پاك ى ىرە نەرسىلەر ى ى ھالال قىلدى، دىل ى ن، -


بەدەن ى ن، تۇرالغۇ جاي ى ن پاك ى ىر تۇتۇشقا بۇيرىدى، پەيغەمبەرلەر ى ى بارلىق پاك


ئىشلارغا بۇيرىغانغا ئوخشاش تۇرمۇشلۇق بولۇش ى ن ھالال قىلدى .


ئىسلام ئاللاھقا شرىرىك كەلتۈرۈش، كۇپۇش بولۇش، بۇتقا چوقۇنۇش،


ئاللاھ توغرىسىدا ئىلىمس ى ىر سۆز قىلىش، ئەۋلادلىرى ى ن ئۆلتۈرۈش، ئېھتىرام


قىلىنىدىغان جان ى ن ئۆلتۈرۈش، زېمىندا بۇزۇقچىلىق قىلىش، سېھىرگەرلىك


قىلىش، ئاشكارا يوشۇرۇن پاھىشە ئىشلار ى ى قىلىش، زىنا قىلىش ۋە لىۋات -


قىلىشتەك ئاساسلىق ھارام ئىشلاردىن چەكلىدى. جازانى ى ن ھارام قىلدى،


ئۆزى ئۆلۈپ قالغان ھايۋاننىڭ گۆشى ى ن، بۇ ت ھەيكەللەر ئۈچۈن -


بوغۇزلانغان ھايۋانلارنىڭ گۆشى ى ن يېيىش ى ن ھارام قىلدى. چوشقىنىڭ


گۆشى ى ن باشقا نىجاسەت ۋە پاسكىنا نەرسىلەر ى ى يېيىش ى ن ھارام قىلدى.


يېتىمنىڭ مېلى ى ن يېيىش ى ن ھارام قىلدى، جى ڭ تورۇزۇلاردا كام ب رىرىش ى ن ھارام -


قىلدى، ئۇرۇغ تۇغقانچىلىق ى ن ئۈزۈش ى ن ھارام قىلدى، -


پەيغەمبەرئەلەيھىسسالاملارنىڭ ھەممىسى بۇ ئىشلارنىڭ ھارام


ئىكەنلىكىدە ئىتتىپاققا كەلگەن .


11


ئىسلام يالغانچىلىق، ئالدامچىلىق، ۋاپاس ى ىرلىق، خىيانە تچىلىك،


گوللامچىلىق، ھەسەتخورلۇق، ھىلە مېكىر قىلىش، ئوغۇرلۇق، -


بۇلاڭچىلىق، زۇلۇم قىلىش ۋە بارلىق سۆكەلگۈ ىچ ناچار ئەخلاقلاردىن


چەكلىدى .


ئىسلام باشقىلارغا زېيان يەتكۈزۈدىغان ئىقتىساد ي ى مۇئامىلاتلاردىن


چەكلىدى، جازانىدىن، زېيان يەتكۈزۈشت ى ى، ئالداشت ى ى، زۇلۇم قىلىشت ى ى،


ساختىپەزلىك قىلىشت ى ى ياكى ئومۇمغا، جەمئىيەتكە، خەلققە ۋە


شەخسلەرگە زېيان يەتكۈزىدىغان ئىشلاردىن چەكلىدى.


ئىسلام ئەقىل ى ن ساقلاش ئۈچۈن كەلدى، ھاراق ئېچىشكە ئوخشاش


ئەقىل ى ن بۇزىدىغان ھەرقانداق نەرسى ى ن ھارام قىلدى، ئىسلام ئەقىلنىڭ


شەئنى ى ن ئۈستۈن قىلدى، ئەقىل ى ن بۇيرۇقنىڭ باغلانتىسى قىلدى، ئەقىل ى ن


خۇراپات، بۇتپەرەسلىكنىڭ باغلاقلىرىدىن ئازاد قىلدى، ئىسلامدا سىر


ئەسرار يوق ياكى بىر مىللەت ياكى بىر تۈرگە خاس بولۇپ باشقىلار ى ى


ئايرىيدىغان ھۆكۈملەر يوق، ئىسلام ھۆكۈملىرىنىڭ ۋە شەرىئەتنىڭ


ھەممىسى ساغلام ئەقىلگە مۇ ۋاپىق كېلىدۇ، بۇ ئادالەت ۋە ھېكمەتنىڭ


تەقەززاسىغا ئۇيغۇندۇر .


باتىل دىنلار ئەقىلگە زىت كېلىدىغان ۋە ئەقىل قوبۇل قىلمايدىغان


ئىشلار ى ى ئۆز ئەگەشكۈچىلىرى قوبۇل قىلمىسا، دى ى ن ساھەدىكىلەر


ئەگەشكۈچىلىرى ى ن ئازدۇرۇپ، دىن ئەقىلنىڭ ئۈستىدە، دىن ى ن چۈشىنىش ۋە


دىننىڭ ھەممى ى ن ئۆز ئېچىگە ئېلىشىدا ئەقىلگە ئورۇن يوق دەيدۇ. ئىسلام


بولسا دىن ى ن ئەقىلنىڭ يولى ى ن يورۇتۇپ ب رىرىدىغان نۇر دەپ ئېتىبارغا ئالىدۇ،


باتىل دىن ساھىبلىرى ئىنساندىن ئەقلى ى ن قويۇپ ئۆزلىرىگە ئەگىشىش ى ن


12


تەلەپ قىلىدۇ، ئىسلام بولسا ئىنساندىن ئىشلارنىڭ ھەقىقىتى ى ن بىلى ى سى


ئۈچۈن ئەقلى ى ن ئويغۇتۇش ى ن ئىرادە قىلىدۇ .


ئىسلام توغرا ئىلىم ى ن ئۇلۇغلايدۇ، ھاۋا يى ھەۋەست ى ى خالى بولغان ئىلمى -


تەتقىقاتقا ق ى ىرىقتۇرىدۇ، ئۆزىم ى ىر ۋە ئەتراپىم ى ىردىكى كائىناتقا نەزەر سېلىشقا ۋە


تەپەككۇر قىلىشقا چاقىرىدۇ، ئىلىم پەننىڭ توغرا بولغان ئىلمى نەتىجىسى -


ئىسلامغا قار ى سى كەلمەيدۇ .


ئاللاھغا ئىشەنمىگەن، ئىتائەت قىلمىغان، ئاللاھنىڭ رەسۇلىغا


ئەگەشمىگەن كىشىلەرنىڭ قىلغان ئەمەللىرى ى ن ئاللاھ تائالا قوبۇل قىلمايدۇ،


ئاخىرەتتە ئۇنىڭغا ساۋاپ ب رىرىلمەيدۇ، ئاللاھ تائالا ئىبادەتلەردىن پەقەت


ئۆزى يولغا قويغان ى ن قوبۇل قىلىدۇ، ئىنسان ئاللاھنىڭ مۇكاپات ب رىرىشى ى ن


ئۈمىت قىلىپ تۇرۇپ قانداقمۇ ئاللاھ تائالاغا كاپىر بولىدۇ؟. ئاللاھ تائالا


ئىنسانلاردىن بارلىق پەيغەمبەرئەلەيھىسسالاملارغا ئىمان ئېيتقان ۋە


پەيغەمبىرىم ى ىر مۇھەممەدئەلەيھىسسالامنىڭ ئەلچىلىكىگە ئىشەنگەن


كىشىنىڭ ئىمانى ى ن قوبۇل قىلىدۇ .


ئىلاھى چاقىرىقنىڭ ھەممىسىنىڭ نىشا ى ى: ھەق دىن ئىنسان ى ن ئۇلۇغ


قىلىدۇ، بەندە ئالەملەرنىڭ رەبرن بولغان ئاللاھقا خالىس ئىتائەت قىلىدىغان


بولىدۇ، ئىنسان ى ن بەندىنىڭ ياكى ماددىنىڭ ياكى خۇراپاتنىڭ قۇلچىلىقىدىن


ئازاد قىلىدۇ، ئىسلام دى ى ن س ى ىر كۆرگەندەك، كىشىلەر ى ى ئۇلۇغلىمايدۇ، ئۆز


ئورنىنىڭ ئۈستىگە قويمايدۇ ۋە ئۇلار ى ى رەب ۋە ئىلاھلىق دەرىجىسىگە


كۆتۈرمەيدۇ .


ئاللاھ تائالا ئىسلامدا تەۋبى ى ن يولغا قويدى، ئۇ بولسىمۇ: ئىنساننىڭ ئۆز


رەببىگە قايتى ى سى، گۇناھ ى ن تەرك قىلىشىدۇر، ئىسلام ئىلگىرىكى گۇناھلار ى ى


يوق قىلىدۇ، تەۋبە گۇناھلاردىن تەۋبىدىن بۇرۇنقى ى ن يوق قىلىدۇ،


13


ئىنساننىڭ باشقا كىشىلەر ئالدىدا ئۆزىنىڭ خاتالىقلىرى ى ن ئېتىراپ قىلىشىنىڭ


ھاجى ى ن يوق .


ئىسلامدا بەندە بىلەن ئاللاھنىڭ ئارىسىدىكى ئالاقە بىۋاستە بولىدۇ، ئۆزى


بىلەن ئاللاھنىڭ ئارىسىدا بىر كىشىنىڭ ۋاستە بولىشىغا ھاجەت يوق،


ئىسلام دى ى ن بەندى ى ن ئىلاھ قىلىشت ى ى ياكى پەرۋەردىگارلىق ياكى ئىلاھلىقتا


ئاللاھقا شرىرىك قىلىشت ى ى چەكلەيدۇ .


بۇ رىسالىنىڭ ئاخىرىدا شۇ ى ى ئەسلىتىم ى ىركى، ئىنسانلار ياشىغان زامانىنىڭ


ئوخشىماسلى ى ق، مىللىتىنىڭ ئوخشىماسلى ى ق، شەھە ر رايۇنلىرىنىڭ -


ئوخشىماسلى ى ق بەلكى ئىنسانلار جەمىيتىنىڭ ھەممىسىنىڭ پىكىردە، غايە-


مەقسەتتە ئوخشىماسلى ى ق، قىلىۋاتقان خ ى ىرمىتىنىڭ ۋە ياشاۋاتقان


مۇھىتىنىڭ پەرقلىق بولۇپ تۇرۇغلۇق، ئۇلارغا ئۆزلىرى ى ن توغرا يولغا


باشلىغۇ ىچ، يۈزلەندۈرگۈ ىچ، بىر سېستىمغا جۇغلىغۇ ىچ، ۋە ئۆزلىرى ى ن


ھىمايە قىلغۇ ىچ بىر ھاكىمنىڭ بولى ى سى زۆرۈر، پەيغەمبەرئەلەيھىسسالاملار


ئاللاھنىڭ ۋەھىيسى بىلەن شۇ ئىشلارغا ئىگە بولات ى ن، كىشىلەر ى ى


ياخشىلىققا ۋە توغرا يولغا باشلايت ى ن، ئۇلار ى ى ئاللاھنىڭ شەرىئىتىگە


جۇغلايت ى ن، ئۇلارنىڭ ئارىسىدە ھەق بىلەن ھۆكۈم قىلات ى ن، ئۇلارنىڭ


ئىلاھى ئەلچىلىك دە ۋرىنىڭ يېق ى ى بولى ى سى بىلەن تۇرۇغلۇق، ئىنسانلارنىڭ


ئىشلىرى ى ن ئۇلارنىڭ ئاللاھنىڭ پەيغەمبەرلىرىنىڭ چاقىرىقىغا ئاۋاز


قوشقانلىق ھېسا رى بويىنچە تەقسىم قىلات ى ن، ئاللاھ تائالا ئەلچىلىك


رىسالىسى ى ن مۇھەممەد ئەلەيھىسسالامنىڭ ئەلچىلىك رىسالىسى بىلەن


تاماملىدى، بۇ ئەلچىلىك ى ن قىيامەتكىچە قالىدىغان قىلدى، بۇ ى ى ئىنسانلارغا


ھىدايەت، رەھمەت، نۇر ۋە ئاللاھقا يېتىدىغان يولغا باشلايدىغان قىلدى .


14


ئەي ئىنسان! شۇنىڭ ئۈچۈن س ى ىر ى ى ئەگەشمىچىلىك ۋە دىنغا زىت


بولغان ئۆر پ ئادەتت ى ى خالى، سەمىيمىلىك بىلەن ئاللاھ ئۈچۈن تۇرۇشقا -


چاقىرىمەن. س ى ىر ئۆلگەندىن كېي ى ى رەببىڭ ى ىرنىڭ تەرىپىگە قايتىدىغانلىقىڭ ى ىر ى ى


بىلىس ى ىر، س ى ىر ئۆزىڭ ى ىرگە ۋە ئەتراپىڭ ى ىردىكى كائىناتقا نەزەر سىلىڭ، مۇسۇلمان


بولسىڭ ى ىر دۇنيا ئاخىرەتتە بەختكە ئ رىرىشىس ى ىر، ئەگەر س ى ىر مۇسۇلمان -


ئاللاھت ى ى باشقا ئىبادەتكە لايىق « بولۇش ى ن مەقسەت قىلسىڭ ى ىر، پەقەت


ھېچ ھەق مەبۇد يوق ئىكەنلىكىگە، مۇھەممەد ئەلەيھىسسالامنىڭ


ئاللاھنىڭ بەندىسى ۋە ئەلچىسى ئىكەنلىكىگە گۇۋاھلىق بەرسىڭ ى ىر،


ئاللاھنىڭ غەيرىدە چوقۇنىدىغان بارلىق نەرسىلەردىن ئادا جۇدا بولسىڭ ى ىر -


كۇپايە قىلىدۇ. ئاللاھ تائالانىڭ قەبرىدىكى كىشىلەر ى ى قوزغايدىغانلىقىغا ۋە


ھېساب بىلەن جازانىڭ ھەق ئىكەنلىكىگە ئېشىنىپ، شاھادەت


كەلتۈرسىڭ ى ىر مۇسۇلمان بولىس ى ىر، ئۇنىڭدىن كېي ى ى س ى ىرنىڭ ئاللاھ تائالا


يولغا قويغان ناماز، روزا، زاكات، )يول جەھەتت ى ى قادىر بولغانلارغا پەرز


بولغان( ھەج قاتارلىق ئىبادەتلەر بىلەن ئاللاھقا ئىبادەت قىلىشىڭ ى ىر پەرز


بولىدۇ .


تارىخىھىجرىيەى 19 ى / 11 ى / 1441 .ى


ئۇستازىدوكتۇرىمۇھەممەدىئىب ى تىئابدۇللاھىسۇھەيم.ى


ئىسلامىدەرىسلىكلەرىبۆلىمىنىڭىئەقىدەىئۇستاز ى


پادىشاھىسەئۇدىئۇنىۋېرسىېسى تىتەربىيەىپاكۇلتې تى.


سەئۇدىىئەرەبىستانىرىياد.ى