da sunan allah mai rahama mai jin kai
godiya ta tabbata ga allah, tsira da amincin allah su tabbata
ga annabi muhammad da iyalansa da sahabbanshi.
DAN UWANA MAKARANCI:
acikin wannan littafin na yi kokarin tattara wasu daga cikin
abubuwan da musulunci ya kebanta dasu a takaice domin ya
zama mabudi don yin bincike da kuma da zurfafa tinanin masu
bincike akan hakikanin, wadda kuma ya tabbata cewa da masu
adalci daga cikin wadanda ba musulmai ba da ya zama
sanadiyyar musuluntarsu tare da wasu sharuddah kaman
hakan:
= niyya ta gaskiya domin neman gaskiya da saninta da kuma
bin ta, ba wai farautar laifuffuka ba da kuma bincikensu, domin
lallai allah madaukakin sarki ya jibinci shiryar da wanda yake
neman gaskiya domin ya shiryu, hakan zai zama ne ta hanyar
samun jin dadi da budewar kirji da kuma sawwake hanyoyin da
zasu kaishi ga hakan, allah yace; duk wanda allah yake son ya
shiryar dashi sai ya budemai kirjinshi ga musulunci, wanda
kuma yayi niyyar batar dashi saiya sanya kunci akirjinshi da
kuma laifi, ya zama kaman wanda zai tashi zuwa sama, hakane
allah yake sanya datti a zukatan wadanda basuyi imani ba.
= rokon allah na gaskiya gareshi shi kadai, da kuma maimaita
hakan a gareshi domin sanin gaskiya da samun dacewa wajen
ansan aikin, allah madaukakin sarki yana cewa: mutane sun
kasance a farkonsu alumma ce guda daya, sai allah ya aiko
annabawa da manzanni suna masu bushara da kuma gargadi
kuma ya saukar da littafi tare dasu da gaskiya domin suyi
4
hukunci tsakanin mutane cikin abinda skayi sabania cikinshi,
ba abinda ya sanyasu sabani face abinda aka basu na daga
littafi domin kiyayya ko hassada a tsakaninsu, sai allah ya
shiryar da wadanda sukayi imani daga cikinsu bisa ga abinda
sukayi sabani acikinshi daga bin gaskiya tare da izininshi,
kuma allah yana shiryar da wanda yaso zuwa ga hanya
madaidaiciya, suratul baqara aya ta 213.
= barin son kai na addini da makahuwar biyayya ga addinin
iyaye da kakanni wanda aka ginashi ba akan ilimi ba da lura,
da karanta littafan koyar da addinin musulunci da hankali da
kuma ilimi ba tare da wani raayi ba na addini da wasu hanyoyi
na tinani wadda aka gada, allah yana cewa; idan aka ce musu
su bi abinda allah ya saukar sai suce mu dai zamubi abinda
muka samu iyayanmu akanshi ne, ko dai ana tinanin iyayansu
basa hankaltar komai ne ko kuma basu da shiriya. suratul
baqara aya ta 170.
dole ne mai bincike wanda ba musulmi ba yasan cewa lallai
musulunci ba na larabawa bane kawai, shidai na duka duniya
ne gaba daya, babu bangaranci a musulunci, duk wanda yayi
imani dahsi kuma yayi aiki to shine musulmi koda kuwa ya
kasance a karshen duniya yake, ko ya zama farar fata ne ko
baqi, haka kuma duk wanda baiyi aiki dashi ba kuma baiyi
imani dashi ba bai zama muslmi ba koda kuwa ya kasance
daga tsatson annabin musulunci annabi muhammada tsira da
amincin allah su tabbata a garesghi, sahabi bilal dan rabah
allah ya yarda dashi ya kasance mai kiran sallah ga annabi
muhammad allah ya karin tsira a gareshi kuma bawa ne dan
qasar habasha, shi kuma suhaib mutumi qasar room ne, shi
kuma salman dan qasar faris ne, kaman yadda musulunci bai
takaitu ga garin makkah, madina da yankin larabawa ba
kawai, ko wace daula inta gina muslunci to sunanta daular
musulunci koda kuwa ta kasance a qasashen afirka.
5
= daukan musulunci da yin hukunci acikinshi itace hanya ko
sharia cikakkiya amman ba daukanshi ko hukunci akanshi aiki
ne na mutum daya ba ko wani gari da ba wajibinsu bane,
akwai qasashe da dama da kuma bangarori na addinai
wadanda suke jingina kansu da musulunci amman a hakika
musulunci yayi hannun riga dasu, da kuma wadda take da
tasiri mai girman gaske wajen jirkita musulunci ingantacce da
kuma koran wdanda ba musulmai ba daga gareshi da kuma
toshe hanyoyin isa zuwa gareshi saboda dalilin wasu ayyuka ko
abubuwan da aka qudurce da kuma ayyuka kodai na magana
ko kuma na aiki da suke aikatawa ta fadi a baki amman
zukatansu ba haka bane, kuma hankali ingantacce baya
daukansu, kuma halitta mai inganci tana kin hakan da kuma
zamantakewar zamani kuma su alakantata da musulunci, akan
hakane ya kamata asan cewa duk wani abin qudurcewa ko
aikin da yake cin karo da ingantaccen hankali da cikakkiyar
halittar dan adam kuma dandano madaukaki ya ki wannan
abun kuma musulmia basuyi ittifaqi akan wannan abun ba to
tabbas wannan abun ba musulunci bane, domin musulunci
kadaita allah ne kawai ba abinda ke cudanya dashi na daga
shirka, da kuma bautar da babu riya acikinta, da dabiun da
babu fitsara acikinsu, da tsari na rayuwa wanda babu batanci
acikinshi, da bayanin da babu rudu acikinshi, saidai musulmai
suna shan baban wajen ansan abu ko qinshi, wani yanayi ne
kadan wani kuma da yawa, allah yayi bayani haka cikin qurani
inda yake cewa; sannan muka gadar da littafinmu ga wadanda
muka zaba cikin bayinmu, daga cikinsu akwai mai zalintar
kanshi, akwai kuma mai kyakyywara niyya sannan akwai mai
rigegeniya da alkhair da izinin allah, wannan shine rabo mai
girma, suratul fadir aya ta 32.
= daukan ilikmomin addini ta hanyar bincike da neman
gaskiya ba ta hanyar sadar da zumunta ba wadda take ba mai
adalci ba, ko kuma wasu mutane da masu kama dasu, hakan ya
6
zama wajibi ga mai neman sanin musulunci ya nemeshi ta
hanyoyinshi ingantattu da kuma inda aka samoshi na asali
wato qurani mai girma da hadisai ingatattu sannan kuma
abinda alummah suka tafi akanshi a karkashin fadin annabi;
na bar muku abubuwa biyu indai kukayi riko dasu bazaku bace
ba, littafin allah ya sunnata wato hadisanshi ingantattu’ albani
yace hadisi ne mai kyau.
= ko wani mutum yana neman cikakken abu mai kyau dangane
da alamuranshi na duniya, kuma wannan haline na rai na dan
adam, wadda akanta allah ya halicci mutum kuma hakan yana
faruwa ne ta bangaren lura da yake da abinda yafi falala a
gareshi ta bangaren fifikon da yake samu cikin abinda zai
dauka ko kuma ya jefar, haka kuma ya dace ace yana neman
abinda yafi ko wanne ingaanci a addininshi wanda da shine zai
samu natsuwar zuciyarshi da kubutar da jikinshi da
hankalinshi, da mutuncinshi sannan kuma dukiyarshi, hakan
kuma bazai smu ba saita dalilin karatu mai natsuwa da kuma
kimantawa mai kyau da kuma rashin gaggawa wajen hukunci
dauan hukunci lokacin da hukuncin ke hannunka
= ya sani sani na hakika lallai halin da mutum zai shiga bayan
mutuwa kodai ya zama zuwa aljannah wadda fadinta kaman
fadin sama da qasa, ko kuma zuwa wuta wadda ake rurata
wadda makamashinta sune mutane da duwatsu akanta akwai
malaiku masu tsananin karfi wadanda basa sabawa allah cikin
umarnin da ya basu kuma suna aikata abinda ya musu umarni,
allah madaukakin sarki yana cewa; hakane kuma muka maka
wahayin alqurani da harshen larabci domin ka gargadi
maabota wanann alqaryar (makkah) da kewayenta kuma kayi
gargadi ga ranar da babu shakku acikinta wasu sashin na
mutane suna aljannah dayan sashin kuma suna jahim (wuta)
suratu shura aya ta 7.
7
ina rokon allah ga duk wanda ya karanta wannan littafi da
allah ya datar dashi da kuma budewar kirji domin karban
gaskiya da binta
www.islamland.com
8
musulunci shine mika wuya ga allah ta yadda zai zama kaman
yadda allah yayi umarni dashi kuma yadda yakeso a bautamai
da barin hadashi da wani abokin tarayya da aikata umarninshi
da kuma barin abubuwan da ya hana, musulunci shine tsani
tsakanin bawa da ubangijinshi, yana ganawa dashi sau biyar a
rana daya a dare da rana acikin sallolin da allah ya farlanta
akan bayinshi, wanda ya hada da sauran sunnonikaman yadda
ya zama akwai alaqa sosai tsakanin allah da bawanshi wadda
mai ci gaba ce a cikin adduoin da zikirori wadda mutum ke
fadansu acikin ayyukanshi na yau da kullun wadda kuma taje
kara karfin alaqarsu, akwai anbaton allah na cin abinci, da
kuma bayanshi, da kuma adduar shiga bayi da adduar fitowa
daga bayin, da adduar shiga gida da adduar fitowa daga
gidan, da adduar bacci da adduar tashi daga bacci, da adduar
yin alwala da adduar gamawa, da addua yayin saduwa da
iyali, da adduar hawan abin hawa, rayuwar mutum gaba
dayanta tana daure ne da bin hanyoyin ubangiji kaman yadda
allah yake cewa; kace lallai sallah ta da yankana da rayuwata
d mutuwa ta suna ga allah ubangijin talikai
Surat Al-An‘aam Aya ta 162
9
duk da cewa ddinin musulunci shine addinin karshen da allah
ya saukar kuma shine addinin da allah bai yarda a bautamai
ba sai dashi, kaman yadda yace; duk wanda ya nemi wani
addini koma bayan musulunci to lallai ba zaa karba mai ba
kuma aranan qiyama yana daga cikin masu asara, hakan yada
wannan addinin ya kebanta da wasu abubuwa ta yadda zai
kasance tare dasu ta bangaren inganci har zuwa ranar qiyama,
daga cikin wadanna kebantattuun abubuwa akwai;
1- cikar hankali;
addinin musulunci addinine na cikar hankali lafiyayye wadda
akanta ne allah ya halicci mutane wadda ta zama mai girma
wajen abinda mutum zai qudurce na tabbatar da samuwar
allah abin bauta wadda ta hanyarshice zai tabbatar da
samuwar allah da sanin niimominsu da tinaninsa acikin
wannna duniyar wadda zata kaimu gareshi, allah yana cewa;
ka tsayar da fuskarka akan addini kana mai bin gaskiya kuma
kana kin qarya, halittar allah ce daya halicci mutane akanta,
kuma babu mai canza halittar allah, wannan shine tsayayyen
addini amman da yawan mutane basu sani ba, suratu rum aya
ta 30.
wannan shine asalin akan halitta gaba daya kuma wannan
halittar ta mutum akwai abubuwa da zasu iya yin tasiri cikin
abubuwan da suke kewaye da mutum saita zagayeta acikin
tafiyarta ingantacciya sai hakan yasa ta karkace daga hanya
mai kyau har mutum yayi shirka da allah ko ya bautama
waninshi ko ya musanta samuwarshi, manzan allah tsira da
amincin allah su tabbata a gareshi yana cewa; babu wani abin
10
halitta face an haifeshi akan asalin cikar mutum ta musulunci,
amman saidai iyayanshi su mai dashi koo bayahude, ko
banasare, ko bamajuse,maana iayyanshi su mayar dashi
bayahude k o bamajuse bisa gwargwadon yadda suke bin
addinin kuma ya burgesu.
2- KADAITAWA
musukunci shine addinin kadaitawa da tsarkake ibada ga allah
shi kadai ba tare da abokin tarayya ba hakan saiya hafar da
alaka ta kai tsaye tsaknin allah da bawanshi wadda ta tsayu
aka imanin tsantsa da kuma komawa zuwa ga allah shi kadai,
wajen neman biyan buqatu da neman gafara da taimako daga
gareshikai tsaye ba tare da shamaki ba ko tsani, kuma hakan
ya rusa duk abinda ake sawa na tsaknin allah da bawanshi
domin mena kusanci zuwa ga allah kuma ya aibanta mushrikai
na bubuwan da suke sawa tsakninsu da allah, allah yana cewa;
lallai ku saurara domin addini na allah ne his kadai kuma a
tsarkakeshi, wadanda suka riki wasu abubuwan neman kusanci
ga allah sun acewa bas bauta musu dan komai sai dan su
kusantar dasu zuwa ga allah, suratu zumar aya ta 3.
kalmar tauhidi wato ‘la ilaha illallah’ tana nufin babu abin
bautawa da gaskiya sai allah kuma wanna kalmar itace
mabudin shiga addinin musulunci, kuma saaboda ita ne allah
ya halicci dukkan halittu domin su bautamai, kuma ta dalilinta
ne allah ya halicci aljannah da wuta, kuma itace abinda
annabwa sukayi kira da ita tin daga zamnin annabi nuhu zuwa
ga cikamakon annabawa manzan allah annbai muhammad
tsira da amincin allah su tabbata agareshi, allah yana cewa;
babu aika gabanainka ba cikin annabawa face sai mun yi musu
wahayin cewa babu abin bautawa da gaskiya sai allah kuma ku
bautamun, suratul anbiyai aya ta 25
11
KALMAR TAUHIDI TANA NUFIN:
= kadaita allah shi kadai cikin bautarshi ba tare da abokin
tarayya ba dukanshi da kuma tabbatar da ita gareshi da
kadaitashi cikin bauta ba tarea da anyi mai shirka da komai ba
cikin bautarshi, allah yana cewa; wancananku shine allah
babu abin bautawa da gaskiya saishi shine mahaliccin komai
da komai ku bauta mai, kuma shine mai wakilci akan komai,
suratul an’am aya ta 102.
= kadaita allah cikin abubuwan da ya halitta da kuma qudurta
cewa shine mamallakin komai da komai kuma wanda ya halicci
dukkan halittu kuma shine mai azurtasu kuma shine mai rayasu
kua mai kashesu kuma hsine zai tashesu ranar da babu shakku
acikin aukuwarta, babu mamallaki ko mahalicci ko mai sarrafa
abubuwa kamanshi acikin wannan duniyar, babu mai tsara
yadda zaayi rayuwa ko muamala amatakin mutum daya ko
kuma duka dukkan halittu saishi, kuma babu mai haramtawa ko
halattawa saishi, allah yana cewa; shine rayayye babu abin
bautawa da gaskiya saishi ku rokeshi kuna masu tsarkake
zuciyarku gareshi acikin addini, godiya ta tabbata ga allah
ubangijin talikai, suratul gafir 65.
= kadaita allah cikin sunayanshi da siffofinshi tare da duka
siffofinshi da suka dace dashi ba tare da wani aibu ba ko
tawaya da kuma tsarkakeshi daga dukkan wwata halitta kar
tayi kama dashi ko shige dashi, allah yana cewa; shine wanda
ya kirkiri halittar sammai da kassai kuma ya halitta muku
mataye daga gareku haka kuma ya halicci mataye ma cikin
dabbobi domin ya dinga halittarku daga garesu, babu abinda
yayi kama dashi kuma shine maiji mai gani, suratu shura aya
ta 11.
12
3- BAUTAR ALLAH
allah madaukakin sarki bai halicci bayinshi ba sai dan su
bauta mai kaman yadda yace; ban halicci mutane da aljanu ba
sai dan su bauta mun, suratu dur aya ta 56.
buqatuwar mutane zuwa ga allah buqata ce wadda ya halicesu
akanta kaman yadda jikinsu suke da buqata zuwa ga abinci da
kuma abinsha domin su rayu, kaman hakane rayukansu suke da
buqata zuwa ga bautar allah domin kwanciyar hankali da
nutsuwa, anan ne zamuga ni a fili cewa lallai su halittun allah
ba tare da cire kowa ba suna da buqatar abin bautar da zai
dinga biya musu buqatunsu na yau da kullun, tare da
kwanciyar hankali da nutsuwa domin komawa gareshi tin daga
zamanin annabi adam zuwa lokacin annabi nuhu allah
madaukakin arki kawai ake bautama wa ba tare da shirka ba,
daga wannan lokacin ne aka fara samun shirka cikin bautama
allah sai aka samu masu bautama duwatsu da bishiyoyi da
kuma wasu dabbobin, da wasu abubuwa na rayuwa, hakan sai
yasa allah ya aiko da manzanni domin su mayar da mutane
zuwa ga bautar allah shi kadai, har wanda yake ganin ma babu
allah – allah ya tsarkaka daga wannan batu- shima duk da
haka yana da abinda yake bauta mawa wato zuciyarshi da
kuma shaidanin da yake sashi aikata wadannan abubuwan, da
kuma abinda zuciyarshi ke sanya mai na shaawa, wannan
kuma shine karshen zalincin da mutum zaima kanshi da kuma
waninshi, domin shi mai yin haka yana rayuwa ne cikin
wannna duniyar ba tare da wata manufa ba, da kuma
kekashewar zuciya, kuma a lahira sakamakonshi itace wutar da
ake rurata, babu mai shiganta sai shakiyyi, wanda ya karyata
ayoyin allah kuma ya juya musu baya, kuma hakan zalici ne ga
waninshi domin komai zai daura alhakinshine akan waninshi,
13
kuma bazai samu abinda zai iya bi ba, ko kuma inda zai tsaya,
kuma bazai san abinda ya dace ba da wanda bai dace ba,
hakan yana gasgata fadin allah ne; shin ka bani labarin wanda
ya riki abin bautarshi itace zuciyarshi kuma hakan yasa allah
ya batar dashi daga sanin wani ilimi kuma allah ya shafe
zuciyarshi yasa mata murfi shin waye zai shiryar dashi bayan
allah?? shin bakwa tinani ne, suratul jasiya aya ta 23.
a bisa yanayi na duniya ka duba gefenka zakaga wanda baya
bautawa allah kuma yana mai shirka wanda ba musulmi ba
maabota aqida ingantacciya wadanda suka bautawa allah shi
kadai, yahudawa sun canza addini suna kiran uzairu wato dan
allah ne, haka nasara suma sun canza addini suna kiran isa
almasihu cewa dan allah ne, banda ma wadanda suke bautawa
abinda ko a hankalce bai dace ba, da kuma cikakkiyar halittar
mutun, kuma zukata na gaskiya suna kin wannan abun, daga
bautar gumaka ko dabbobi da taurari allah yayi gaskiya inda
yake cewa; lallai abinda kuke kira koma bayan allah suma bayi
ne kaman ku, ku kirasu mana su ansa muku indai kun kasance
masu gaskiya, suratul aaraf aya ta 194.
4- HANKALTUWA
musulunci addinine na girmama hankali da tinani, akwai ayoyi
da dama na qurani da suka zo da lura da hankalin mutum
kuma allah ya kira mutane domin yin tinani da hankaltuwa
akan halittarshi yake cewa; shin bazaku hankalta ba, shin
bazaku yi tinani ba, shin bazaku sani ba, shin ba zaku lra
ba,,,,,,,,,,,,,,,,,allah yana cewa; lallai acikin halittar sama da
qasa akwai abubuwan lura ga masu imani, acikin halittarku da
kuma abubuwan da allah ya watsa muku na dabbobi akwai
ayoyi ga masu yaqini, da kuma canje-canjen dare da yini da
abinda allah ya saukar na daga ruwan sama wanda yake rayar
14
da qasa dashi bayan mutuwarta akwai abubuwan lura ga masu
hankali, suratul jasiya aya ta 3-5.
saidai allah madaukakin sarki ya kididdiga iya inda ya kamata
mutun yayi amfani da hankalinshi, baya halatta sai cikin
abinda ana iya fahimtarshi da gabobin nan guda 5 na jikin dan
adam, kaman abinda mutum zai iya gani, ko yaji da wasunsu,
amman abubuwan gaibu wanda allah ne kawai ya sansu wanda
mutum baya iya ganinsu ko jinsu, babu daman yin amfani da
hankali acikinsu domin gasgata su, domin amfani da hankali a
cikinsu ya zama abinda mutum baida halin aikatashi ne, kuma
mutum bai isa yasan hakan ba aita hanyar wahayin da allah
yama manzanni, allah yana cewa; allah shine masanin gaibu(1)
kuma bayan bayannawa kowa shi, saidai wanda ya yarda dashi
daga cikin annabawa domin sine wanda zai iya anuna mai abu
a gabanshi, suratul jinni aya ta 26.
duka koyarwatr musulunci suna, hankalin dan adam yana
shaidah gaskiyarsu da kuma ingancinsu da amfaninsu a wajen
dan adam domin duka umarnin allah da abubuwan da ya hana
adalcine babu zalinci acikinsu, allah bai taba umarni da wani
abu ba face akwai amfani acikinshi kuma zai zama akwai
alkhairi acikinshi, haka bai taba hani ba ga wani abu face ya
zama sharri nw da barna acikinshi, kuma wannan baya boyuwa
ga wanda yayi tinani ga ayoyin allah, da kuma hadisan annabi
tsira da amincin allah su tabbata a gareshi.
5- UBANGIJINTAKA
1-SUNE ABUBUWA NA BOYE WANDA BA WANDA YA SANSU SAI ALLAH MADAUKAKIN SARKI,
AMMAN AKWAI ABUBUWA NA BOYE DA ALLAH KE NUNAMA WANDA YASO CIKIN
BAYINSHI MANZANNI SU KUMA SUBA MUTANE LABARI.
15
koyarwar musulunci cikin abubuwan da allah ya halitta ada
kuma aqida da bauta da haqqoqin suna nan tabbatattu babu
abinda zai canza su ko sauyawa, allah yana cewa; shi qurani
saukakkene daga wajen allah, suratul waqia aya ta 80.
ba aikin mutum ane wanda zai iya samun cikas ko ko kuskure
da tasirantuwa da wasu abubuwa na waje wanda suke kewaye
da mutum na cigaba da abunda aka gada na zamantakewa,
allah yana cewa; shin hukuncin jahiliyya kuke nema, waye zaifi
allah iya hukunci a wajen masu yaqini, suratul maida aya ta
50.
musulunci shi kadaine addinin da babu wani abu daya shigeshi
na canzawa ko juyawa, kuma hujjojinshi sun kubuta daga ragi
ko qari abubuwan da ake hujja dasu a cikin musulunci sune:
1- qurani mai girma shine dai yadda yake tin da aka saukarwa
manzan allah tsira da amincin allah su tabbata gareshi, da
harufanshi da ayoyinshi da surorinshi kuma ba bu wani abu da
aka canza ko aha juyashi ko ragi ko qari, kuma an cirantoshi
ne daga jamaa masu yawan gaske wanda alada bata yadda da
cewa su taru dukansu akan karya ba, kuma ya zama sun
jinginashi ga abu wanda mutum zai iya gani, ta hanyar
haddaceshi acikin littafai da zukatan mutane, kuma musulai
sun kwadaitar dukkan kwadaitarwa akan littafin allah wajen
kula dashi da kuma koyanshi da koyar dashi domin alkhairin
da annabi ya fada cikin hadisi yace; mafi alkhairinku shine
wanda ya koya qurani kuma ya koyar dashi, bukhari ya
ruwaitoshi.
kuma qurani ya zama shine ake bautawa allah da haddaceshi
da kuma karantar dashi manzan allah yana cewa; duk wanda
ya karanta wai harafi acikin qurani yana da lada goma, ita
goman kuma zaa ninka mai ita, bana cewa alif lam mim harafi
daya ne, ah ah saidai alif harafi ne, lamun ma harafi ce, haka
16
mimun ma harafi ce, imam tirmizi ya ruwaitoshi, kuma yaa
cikin littafin sahihul jami mai lamba ta 6469.
2- Hadisan annabi muhammad tsira da amincin allah su
tabbata a gareshi itace hujja ta biyu wajen gina shariar
musulunci kuma mai bayanin qurani kuma mai fassara wasu da
yawa cikin hukunce hukuncen shi, kuma hakika an kareta daga
baraka ko qarya wajen shigar duk wani abun da ba daga
gareshi ba, kuma hakan ya faru ne dagawajen wasu mazaje
amintattu masu adalci, wanda suka bada lokacinsu da
rayuwarsu wjen karantar hadisa annabi da kuma karantar
isnadin wadannan hadisai da lafuzzansu da kuma darajojinsu
daga inganci zuwa rauni, da halayen masu ruwaitosu ta
bagaren adalcinsu ko kuma illarsu, sai suka tsaftace dukkan
hadisai wadanda aka ruwaitodaga manzan allah, basu bar
komai ba face wadanda suka inganta daga gareshi, kuma suka
iso garemu suna sua masu inganci.
6- GAME DUNIYA
addinin musulunci addinine na duka duniya ba tare da cire
wasu ba, bakaken fata da farare, larabawa da kuma ajamawa,
ako wani lokaci da kuma zamani, shine addinin da kowa da
kowa aka zama daya ba banbancin launi, ko yare, ko gari, ko
dangi, ko zamani balle kuma lokaci, shidai kadai aqida ce guda
daya bayyananniya kuma tabbatacciya kuma itace ta hadasu
suka zama daya, domin duk wanda yayi imani da allah shine
abin bauta, kuma yayi imani da musulunci shine addinin
gaskiya, kuma yayi imani da manzan allah shine annabi
gaskiya, ya shiga karakashin inuwar wannan addinin a ko wani
zamani kuma ako wani guri, amman sauran addinai koda su yi
ittifaqi da musulunci wajen suna amman su suna kebantane
kawai ga wasu mutane daban, kuma a wani lokaci da ban,
17
baya wuce wannan zamanin nasu zuwa wasunsu, annabi musa
ba zuwa ga bani israila kawai aka aikeshi ba, allah yana cewa;
mun baiwa annabi musa littafi kuma muka sanyashi shiriya
akan bani israila cewa kada su riki wani a matsayin mai
jibintar lamarinsu koma bayan allah, suratul israi aya ta 2,
lokaci da zamani ya ja akan banu israila bayan annabi musa
sai suka caza addininsu da annabi musa ya bayyana musu shi
kuma suka bace hanya, sai allah ya aiko anabi isa domin ya
mayar dasu zuwa ga gaskiya kuma ya canza musu addininsu
zuwa ga musulunci, allah yace; kuma muka hada a karshensu
da annabi isa dan nana maryam, yana mai gasgata abinda ya
gaba ceshi na daga attaura, kuma mun basahi littafin injila
acikinshi akwai shirya da haske kuma yana gasgata littafin
attaurar da ya gaba ceshi tareda shirya da waazantarwa ga
masu tsoron allah, suratul maidah aya ta 46.
sannan bayan wani lokaci mai tsayi allah ya aiko annabi
muhammad tsira da amincin allah su tabbata a agareshi kuma
ya aikoshine gaba daya zuwa ga mutane da aljanu kuma
dashine aka rife dukan manzanni, maana babu wani manzo
bayanshi, allah yana cewa; albarkun allah su tabbata gareshi
shine wanda ya saukar da qurani mai rarrabe qarya da gaskiya
domin ya zama abin gargadi ga dukkan talikai, suratul furqan
aya ta 1.
shi addinin musulunci duk da wannan game duniya da yayi
baya tilasta mutane wajen sai sun shigeshi, saidai shi yabar ma
kowa daman yayi zabi ga wanda addinin ya riskeshi wajen ya
ansheshi ko ya barshi, amman kuma du da haka ya bayyana
makomar wanda ya juya mai baya, allah yana cewa; ka fada
gaskiya daga ubangijinka, duk wanda yaso yayi imani, wanda
kuma yaki ya kafirce, mudai mun taadarwa azzalumai wuta
wadda makamashinta suka gewayeta, idan suka nemi agaji ana
agazamusu ne da wani ruwan da yake zagwanyar musu da
18
fuska, tir da abin shansu kuma makomarsu tayi muni, suratul
kahfi aya ta 29.
7- TSAKA TSAKIYAR ADDINI DA YANAYINSHI
daga ciki abubuwan da suka taimaka wajen wanzuwar
musulunci shine abinda ya kebantashi na tsaka tsakiya, da kua
daidaito da kuma saukakawa wajen fahimtarwa, da saukin
koyanshi da kuma rangwantawa wajen muamala, annabi ya
bayyanasu da cewa; mafi soyuwan addini zuwa ga allah shine
banbance qarya da gaskiya, da kuma rangwantawa. bukhari ya
ruwaitoshi.
hanyar koyarwar musulunci itace umartan kowa da kowa
abinda zai iya aikatawa, kuma shine addinin asalin halittar
mutum, wanda yake bibiyar da ita kuma yake kwaikwayonta
domin ibadojin gwargwadon yadda zai iya yinsu, da halayenta,
allah yana cewa; kuma allah bai sanya muku wani abu cikin
addini da yake na gajiyarwa ba, suratul hajji aya ta.
kuma rangwamen addinin musulunci tana bayuwa ne ta
banhgaren saukin hukunce hukuncenshi da saukin ibadojinshi
dakuma saukin da dukkan wadannan hukunce hukuncen, kuma
ya dauke duk wani laifi da tare dukkan wata wahala, domin ya
zama kowa yana da halin aikata wannan bautar, duka umarnin
allah na sharia sunzo ne a yanayin da kowa zai iya aikatasu,
kuma basu fi karfin mutum ba, tare da cewa duka umarnin da
allah yayi na bauta suna iya sauka akan mutum a lokacin
lalura, wadda itama tana da hkunce hukuncenta da ban, allah
yana cewa: duk wanda ya shiga hali na lalura ba mai
taaddanci ba ko wuce gona da iri babu laifi a tare dashi,
suratul baqara aya ta 172.
19
hakan bai kasance ba face shariar da allah ya saukar da ita ga
bayi kuma yasan su din sunada rauni, kuma abubuwan da zasu
iya yi a kididdige suke, shiyasa shariar musulunci take lura da
halin mutane da abubuwan da zasu iya aikatawa bisa ga
dabiarsu tayau da kullun kaman yadda allah yace: allah yana
son ya saukaka muku domin an halicci mutum ne mai rauni,
suratun nisai aya ta 28.
duk umarnin musulunci sun ginu ne akan wadannan qaidoji na
ubangiji da sawwakewa jamaa rayuwarsu ta ibada kaman
yadda yace: ubangiji baya dora ma wata rai abinda ba zata ita
aikatawa ba, tana da ladan aikin da tayi haka kuma tana da
laifi abinda ta aikata na zunubi, suratu baqara aya ta 286.
manzan allah tsira da amincinallah ya tabbatar da cewa: duk
abinda na haneku ku barshi, duk abinda na umarceku kuma ku
aikatashi daidai iyawarku, domin abinda ya halakar da
mutanan da suke gabaninku shine yawan tambayoyinsu da
kuma sabaninsu ga annabawansu, bukhari da muslim suka
ruwaitoshi.
rangwantawa da saukakawa na shariah hakan baya nufin a
rusa wasu daga cikin amanufofin shariah da addini to kaga
mutum ya zama yana halasta haram, shi kuma haram yana
halastashi, ko kuma wuce gona da iri wajen ayyukan shariah
ko wajen aikata umarnin allah, ko kuma rusa fahimtar shariah
akan wasu abubuwa, da ladubba na gaba daya, amman yafi
son saukakawa wadda tayi nesa akan wahalarwa ko takurawa
akan laifi da kiyayya, nana aisha allah ya kara mata yarda
tana cewa: manzan allah baa taba bashi zabin tsakanin wasu
ayyuka guda biyu ba face ya dauki mai saukinshi muddin bai
zama zunubi bane, amman inya zama laifi ne to ya fi kowa
nesa-nesa dashi, bukhari da muslim suka ruwaitoshi, abinda
ake nufi da alamura guda biyu shine alamuran duniya ko kuma
duniya da addini.
20
8- KAMMALUWA DA CIKAR ADDINI
addinin musiulunci shine cikakken addini wanda allah ya
cikashi akan saukan addininai da suka gaba ceshi kuma akan
hakan ne niimar allah ta cika da yardarshi akan bayinshi,
ainda yake cewa: yaune na cika muku addininku kuma na cika
muku niimata kuma na yardar muku da musulunci shine addini,
suratul maidah aya ta 3.
da wannan ayar ne aka goge duk wani addini da yazo gabanin
manzan allah, kuma allah baya karban wani addini daga
bayinshi face wannan din, domin duk sauran sharioin da suka
gabata sun kasance masu asali na ruhin mutum wadda suke
isar da sako zuwa gareta kuma take kira zuwa ga tsarkake ita
rai, kua suna kira ne zuwa ga abinda zai zama maslaha da
alamuran duniya da tsarata da wayar da kai sabanin shi kuma
musulunci da yazo domin ya cika duka bangarorin dan adam
na rayuwarshi, ya kunshi abubuwa na duniya da na addini
duka, manzan allah ya bayyana hakan cewa lallai musuunci
shine kadai addini agun allah kuma dashine ya aiko duka
annabwa da manzanni sashinsu yana cika sashi farawa tin
daga zamanin annabi nuhu zuwa ga manzan allah tsira da
amincin allah su tabbata a gareshi domin dashine aka rife
annabci kuma ya cika shariah, yana cewa acikin hadisi: lallai
mislai na da misalin sauran annabawa kaman misalain mutum
ne ya gida gida uma ya ingata gininshi amman sai waje daya
baa cike ba, har gidan ya burge mutane suna ta yabawa
amman suna cewa inama ace ka cike inda akwai hujin nan, sai
annabi yace: to nine cikon wannan hujin da ya rage, bukhari
da muslim suka ruwaito.
bugu da kari, bayan wannan cikar da addini yayi da
kammaluwarshi allah yayi alkawarin cika musulunci har
21
lokacin da allah zai karar da duniya da abubuwan dake cikinta
sabanin addinan da suka zo kafin musulunci allah baiyi
alkawarin kiyayesu ba, domin su sun sauka ne ga wasu mutane
daban, kuma a wani zamani daban, allah yana cewa: lallai
mune muka saukar da qurani kuma mune zamu bashi kariya,
suratul hijr aya ta 9.
9- BAYYANAR ALAMURAN ADDINI
addinin musulunci addini ne a bayyane babu rudani acikinshi
ko boye-boye hakan kuma aka siffanta qurani wanda shine
madogara ta farko wajen bayanin musulunci da cewa shi littafi
ne mabayyani kuma shiriya ne ga mutane kuma shine mai
bayyana komai acikin addini, allah yana cewa: hakika haske
da littafi bayyananne yazo muku daga wajen ubangijinku,
suratul maidah aya ta 15.
ko wani mutumi yana da haqqin tambaya abinda bai gane ba
cikin addini ko kuma abinda ke mai yawo cikin tinaninshi bai
gamsu dashi ba, domin babu abinda zai hana shi tambaya,
amman muslunci bai sa hakkin ansa tambayoyin masu tambaya
ba a hannun kowa face maabota ilimi da masaniya ta addini,
da wadanda suka karanci shariah sosai da sosai wadanda suka
bada lokacinsu wajen karantar addinin da bincike acikinshi,
domin ilimin magunguna ana nemanshi ne agun likitoci, haka
ilimin kere-kere ana nemanshi ne wajen injiniyoyi, haka ilimin
shariah ana nemanshi ne wajen cikakkun mallamai masana
ilimin addini, allah yana cewa: ba mu aiko kowa gabaninka ba
face mazaje wadanda muke musu wahayi, ku tambayi maabota
sani indai baku san abu ba, suratun nahli aya ta 43.
acikin musulunci babu wata mas’alar da ba bayyananniya
bace, kuma zamuyi imani dasu kuma bazamu yi tambaya ba
22
saidai abinda hankalin mutum bazai iya kaiwa gareshi ba na
abubuwan gaibu, wadanda allah bai bayyana mana su ba,
kuma wannan itace amfanin imani da abubuwan boye na gaibu
wanda allah ya yabi wadanda suka siffanta da ita, kuma shine
gurin da ake banbance tsakanin mumini da wanda ba mumini
ba, allah yana cewa: alif lam mim, wancan littafi babu shakku
acikinshi shiriya ne ga masu jin tsoron allah, wadanda suke
imani da abin boye wato gaibu kuma suke tsayar da sallah
sannan suna ciyarwa daga cikin abin da muka azurtasu, kuma
sune masu imani da abinda aka saukar gareka da wanda aka
saukar gabaninka kuma game da lahira su masu yaqini ne, su
wadannan suna kan shiriya ta ubangijinsu, kuma sune masu
samun babban rabo, suratul baqara aya ta 1-5.
10: CIGABAN MUSULUNCI:
shari'ar musulunci a yanayinta da 'dabi'arta mai samun nasara
ce ba mai rafkana bace akaran kanta, ba kuma mai karkata
bace ga barin abunda ke kewaye da ita na samammu (halittu),
bari dai ita dai shari'a ce bu'da'd'diya tana umurni da ya'da
kyautatawa da kuma son alkhayri ga waninka, kasancewar
musulmi akaran kansa baya isa, dole sai ya kasance mai samar
da masalaha ga waninsa, mai tasirantuwa ga al'ummar da
yake rayuwa acikinta, mai ya'da alkhayri acikin al'ummar, ya
koyar da jahili (wanda bai sani ba), kuma ya nusar da
'batacce, yana kuma mai umurni da alkhayri, yana kuma mai
hani da mummuna, yana kuma mai qira zuwa ga bautar allah
da ka'daita shi, allah ma'daukakin sarki yana cewa: kuma wata
jama'a daga cikinku, su kasance suna kira zuwa ga alkhayri,
kuma suna umurni da alkhayri, kuma suna hani daga abunda
ake 'ki, kuma wa'dannan sune masu cin nasara." suratul aliimran
aya ta 104..
23
sai dai a shari'ar kyautatawa ga mutane da kuma son alkhayri
gare su na daga cikar ibada, saboda fa'din manzon allah
(saw): " kaso wa mutane abunda kasowa kanka zaka kasance
musulmi." tirmizi da ibn majah suka ruwaito shi, kuma albani
ya inganta shi- 930.
saboda tasirin wannan tabbatarwa da kuma 'karfafata shari'ar
musulunci ta sanya falala mai girma ga mai ya'da alkhayri,
manzon allah (saw) yana cewa: " wanda yayi 'kira zuwa ga
shiriya to ya kasance yana da lada kwatankwacin ladan
wa'danda suka bisa kuma ba za'a tauye wani abu ba daga cikin
ladansu ba, hakanan kuma duk wanda yayi 'kira zuwa ga 'bata
to za'a basa zunubi kwatankwacin zunubin wanda suka bisa
kuma ba za'a tauye wani zunubi daga zunubansu ba.
11- TABBACI DA KUMA CIGABA
lallai musulunci addini ne da yake zama maslaha ga kowane
zamani da kuma kowane muhalli, to addinin musulunci yazo da
dokoki da tushe na baki 'daya da kuma qa'idodi da tusheshina
gamammu baki 'daya tabbatattu basa musanyuwa kuma basa
chanzuwa da chanzawar zamani ko kuma muhalli a aqida da
ibadu kamar sallah da adadin raka'o'inta da kuma lokutanta da
kuma zakka da kuma gwargwadonta da kuma abunda take
wajaba acikinsa da kuma azimi da lokacinsa da kuma hajji da
siffarsa da kuma lokacinsa da kuma haddi.... abubuwanda suka
zama fararru kuma yake sabunta na daga abubuwan bu'kata a
rayuwa to an bijiro dasu ga alqur'ani mai girma da kuma
abunda ya inganta daga manzon allah (saw) idan ya samu to
yayi riqo dashi ya kuma bar waninsa, idan kuma bai samu ba
to yayi bincike da kuma duba na tsanaki ga 'ko'karin malamai
masu ilimi ako wani zamani da kuma muhalli na daga abunda
zai tabbatar da maslaha gamammiya kuma ya dace da
24
abubuwan bu'katar zamanin su da kuma halin al'ummarsu duk
wa'dannan ta hanyar duba zuwa ga alqur'ani da sunnah da
kuma bijiro da abunda yake sabuntawa abisa qa'idodi ta
shari'a wanda aka cirota daga alqur'ani da sunnah, wannan da
manufar isa zuwa ga abunda amfaninsa zai dawo ga 'dan adam
ba tare da cin karo da wani nassi na shari'a ba, don musulunci
ya zamto yana tafiya daidai da kowane zamani, kuma yana tare
da abubuwan bu'kata na kowace al'umma.
12 - CIKAR ADDINI
lallai musulunci yana amsa bu'katun 'dan adam na ruhi da jiki
da daidaito na ban mamaki kuma yana 'kin zaluncin wani
'bangare akan wani, allah ma'daukakin sarki yana cewa":kuma
ka bi'da, acikin abunda allah ya baka, gidan lahira, kuma kada
ka manta da rabonka daga duniya. kuma ka kyautata, kamar
yadda allah ya kyautata zuwa gare ka, kuma kada ka nemi
'barna acikin 'kasa, lallai ne allah ba ya son masu 'barna."
suratul qasas aya ta 77.
a mahanga ta addinin musulunci allah ya halicci ran 'dan
adam kuma ya halifantar dashi a bayan 'kasa saboda yi masa
ibada da kuma tabbatar da shari'ansa kuma ya halicci gangan
jiki ga wannan ran cikakke tsararre saboda rai yayi abunda
allah ya umurce sa da yi ta hanyar wannan jikin na daga ibada
da kuma ha'k'ko'ki da kuma jagoranci a bayan 'kasa wanda
allah ya halifantar dashi aciki, allah ma'daukakin sarki yana
cewa; kuma shine wanda ya sanya ku masu maye wa juna ga
'kasa. kuma ya 'daukaka sashenku bisa ga sashe da darajoji:
domin ya jarraba ku, acikin abunda ya baku, lalkai ne allah
mai gaggawar uquba ne kuma lallai ne shi ha'ki'ka mai gafara
ne mai jin 'kai." suratul an'am aya ta 165.
25
a musulunci babu rahbaniyyah (barin jin duniya da kuma
ka'daituwa ga barin ahlinta) da kuma daina bin komai sai
ibada da kuma yankewa ga barin duniya da kuma barin
da'da'da da kyawawa abubuwanda allah ya halitta ga bayin sa
kuma ya halattasu gare su, allah ma'adaukakin sarki yana
cewa: kace: wanene ya haramta 'kawar allah, wadda ya fitar
saboda bayinsa da masu da'di daga abinci? kace: su domin
wa'danda suka yi imani suke acikin rayuwar duniya, suna
ke'bantattu a ranar 'kiyama. kamar wannan ne muke bayyana
ayoyi daki-daki ga mutanen da suke sani." suratul aaraf aya ta
32.
abunda zamu fuskanta anan shi ba addinin fuskantar duniya
bane da kuma kwa'dayi zuwa ga sha'awowinta da kuma
jinda'dinta ba tare da dokokin kiyaye hakan ba, sai dai shi
musulunci addini ne na dai-daito da kuma tsakatsakiya wanda
ya ha'da da addini da duniya wani 'bangaren bazai yi rinjaye
akan wani ba, anyi umurni da daidaito tsakanin rai da jiki sai
aka umurci musulmi ahalin sonsa cikin al'amuran duniya da
tuna bu'katuwarsa na rai ta yin abunda allah ya wajabta masa
na daga ibada, allah ma'daukakin sarki yana cewa:
"ya ku wa'danda suka yi imani idan anyi 'kira zuwa ga sallah
daga ranar jumma'a, sai kuyi aiki zuwa ga ambaton allah kuma
ku bar ciniki, wancan dinku ne mafi alkhayri agare ku idan kun
kasance kuna sani." suratul jumu'a aya ta 9.
aka nema daga garesa acikin ha'din 'ko'karinsa da himmatuwa
cikin ibada ya ringa tuna bu'katuwarsa na jiki da rai da daga
samu da kuma neman arziki, allah ma'daukakin sarki yana
cewa ":sa'annan idan an 'kare sallah sai ku watsu cikin 'kasa
kuma ku nema daga falalar allah kuma ku ambaci sunan allah
da yawa tsammaninku ku samu babban rabo." suratul jumu'a
aya ta 10.
26
kuma musulunci yabi dukkanin wa'dannan siffofi guda biyu,
allah ma'daukakin sarki yace ":wa'dansu maza wa'danda wani
fatauci ba ya shagaltar dasu, kuma sayarwa bata shagaltar
dasu daga ambaton allah da tsaida sallah da bayar da zakkah,
suna tsoron wani yini wanda zukata suna bibbirkita acikinsa da
gannai." suratul noor aya ta 37
musulunci ya kiyaye ha'k'ko'kin rai da kuma gangar jikk daidai
da shari'ar allah babu wuce gona da iri ayin hakan, kamar
yadda aka nema daga musulmi lura da ransa da kuma yiwa ran
nasa hisabi akan ayyukan ran nasan da kuma dukkanin abunda
yake bijirowa daga ran nasa saboda yin aiki da fa'din allah
ma'daukakin sarki:
"to wanda ya aikata wani aiki gwargwadon nauyin zarra na
alkhayri zai ganshi* wanda kuma ya aikata gwargwadon
nauyin zarra na sharri zai ganshi." suratul zalzala aya ta 7-8.
hakanan an nema daga garesa kiyaye jikinsa ta hanyar
ni'imtuwa da abunda allah ya halatta na da daga da'da'dan
abincine wannan abun ko abun sha ko tufafi ne ko abun aure
da kuma da kuma kiyaye ni'imtuwa da wa'dannan da'da'da tare
da rashin 'barna wanda cutuwarsa baya 'boyuwa ga jiki, allah
ma'daukakin sarki yace:
"ya 'dan adam, ku riqi qawarku a wurin ko wani masallaci,
kuma kuci kuma ku sha kuma kada kuyi 'barna lallai ne shi
(allah) baya son masu 'barna." suratul a'araf aya ta 31.
ka lura a hane hanen musulunci daga cikinsu akwai al'amuran
da aka hana da kuma wa'danda aka haramta su a shari'a. anas
'dan malik (ra) yana fa'da cewa ":wasu mutane guda uku sunzo
gidajen matayen manzon allah (saw) suna tambaya dangane da
ibadar manzon allah (saw) yayin da aka basu labari sai suka
ga kamar tayi ka'dan, sai suka ce mu asuwa ga annabi (saw)
27
alhalin an gafarta masa zunubansa abunda ya gabata na
zunubansa da abunda zai zo nan gaba (amma yana ibada) sai
'daya daga cikinsu yace: "ni zanyi tayin sallah ko wane dare
baki 'dayansa har'abada" sai 'dayan yace: "zan tayin azumi
duka sheka bazan sha ruwa ba" sai 'dayan yace: "ni kuma zan
nisanci mata bazanyi aure ba har'abada" sai manzon allah
(saw) yazo yace: kune wa'danda kuka ce kaza da kaza ko? to
na fiku tsoron allah kuma na fiku cikakkiyar biyayya ga allah,
sai dai ni ina azumi kuma ina shan ruwa kuma ina sallar dare
kuma ina yin bacci kuma ina auren mata, duk wanda ya
'yamaci sunnata to ba ya tare dani." bukhari ya ruwaito.
13- CI GABA DA WANZUWA
tare da cewa shari'ar musulunci ita ce cikamakin shari'o'in da
allah ya sauqar daga sama kuma ta qarshensu ta yadda ta
tattara dukkanin koyarwar allah kuma wadda ta zama ma'kura
wajen zama maslaha ga kowane zamani da kumamuhalli, allah
ya wajabta ma ta wanzuwa da kuma cigaba har izuwa lokacin
da allah zai tashi 'kasa da abunda ke kants, kuma ya ji'binci
kiyayeta da kansa sa'banin sauran shari'o'in, kuma ba tare da
wani abu na chanji ya sameta ba. alqur'ani shine reference na
farko a shari'a allah ya ji'binci kiyayesa ba tare da anyi wani
'kari acikinsa ba ko kuma a tauye wani abu da yake acikinsa,
kuma shi alqur'ani mu'ujizar manzon allah ce madawwamiya
sa'banin mu'ujizozin sauran annabawa kafinsa wanda
mu'ujizarsu take 'karewa da shu'dewar zamaninsu, kuma take
kasancewa shaida akan gaskiyar manzancinsu a lokacinta sai
wanda ya ganta yayi imani da ita. amma shi alqur'ani mu'ajiza
ne da take tafiya har izuwa tashin al'kiyama, kuma shi
alqur'ani shaida ne akan gaskiyar manzon allah (saw), allah
ma'daukakin sarki yana cewa":lallai mune muka sau'kar da
28
ambato (alqur'ani) kuma lallai mu masu kiyayewa ne agare
shi." suratul hijri aya ta 9.
manzon allah (saw) kuma yana cewa ":wata jama'a daga cikin
al'ummata bazasu gushe ba ana taimakonsu akan gaskiya, guje
musu bazai cutar dasu da komai ba har tashin al'kiyama."
muslim ya ruwaito shi.
wannan shine abunda ake lura dashi na chanzawar da yawa
daga cikin ma'abota sauran addinai ga musulunci duk da rauni
na jiki da ake samu wajen gabatar da shi da kuma taimako na
jikin 'dan adam da ake samu wanda bashi da iyaka domin
ya'karshi da toshe duk wata hanyar ru'dani daga ma'kiyansa
hakanan ka'dan suke fita daga cikinsa bayan rungumarsa
14- GAMEWA
addinin musulunci a 'dabi'arsa ya game dukkanin 'bangarori
na rayuwa sai yazo da tsaruka da kuma shari'o'i wadda take
daidaita al'umma bata bar wani 'bangare daga cikin
'bangarorin rayuwar 'dan adam da dukkan 'bangarorin ta na
raine 'bamgarorin ko na gangar jiki, na addini ne ko na duniya
ne, na 'dai'dai kun mutane ne ko na jama'a da yawa ne face ta
tsara masa hanya mafificiya. allah ma'daukakin sarki yana
cewa:
"kuma mun sau'kar da littafi akanka domin yin bayani ga
dukkan komai na shiriya da rahama da bushara ga masu mi'ka
wuya (musulmai)." suratul nahl aya ta 89.
sai musulunci ya tsara ala'kar musulmi tare da ubangijinsa da
kuma al'ummarsa da kuma halittun da suke kewaye dashi, daga
cikin abubuwan da suke nuni abisa wannan 'dabi'ar shine
damuwarsa da kulawarsa ga 'kananan am'dabi'u wa'danda
29
suke da alaqa da rayuwar 'dan adam, manzon allah (saw)
yace: ankar'bo daga abu-hurairah (ra) yace: "manzon allah
(saw) yace: "imani yanki saba'in da 'doriya ne ko kuma yanki
sittin da 'doriya ne mafificiyarta. (a wata ruwayar kuma
ma'daukakiyarta) itace fa'din la'ilaha illallahu (babu wani sai
allah), mafi 'kas'kantarta kuma shine 'dauke abun cutarwa
daga hanya, kunya wani yanki ne daga imani." bukhari da
muslim ne suka ruwaito amma wannan lafazin na muslim ne.
)bidi'un) abunda ke tsakanin biyu zuwa goma. (shu'abatun)
'dabi'a. (ima'datul-aza) gusar da wani abu na cutarwa.
sai aka wayi gari aka gina wa'dannan 'dabi'u ma'abociyar
banbanci daga cikinsu:
★ Karrama 'dan adam ta yadda allah ya fifita shi akan
dukkanin halittu a wannan duniya kuma ya hore shi. allah
ma'daukakin sarki yace: "kuma lallai ne mun girmama 'dan
adam kuma muka 'dauke su acikin 'kasa da teku kuma muka
azurtasu daga abubuwa masu da'di kuma muka fifita su akan
masu yawa daga wa'danda muka halitta, fifitawa." suratul
isra'i aya ta 70.
★ Sanayyar juna sai aka kwa'daitar da samar da ala'ko'ki
masu kyau tare da al'ummar musulmi da kuma al'umman da
suke kewaye dashi na kyakykyawar ma'kotaka da kyautatawa
da son alkhayri da musayar abunda zai zama maslaha. allah
ma'daukakin sarki yace: "ya ku mutane lallai ne mu mun
halittaku daga namiji da mace kuma muka sanya ku dangogi da
'kabiloli domin ku san juna, lallai mafificinku daraja awurin
allah (shine) wanda ya fiku taqawa (tsoron allah) lallai allah
masani ne mai 'kididdigewa." suratul hujurat aya ta 13.
★ Tabbatar da 'daukan nauyi na zaman tare ta yanda aka
wajabta akan musulmi lura da kulawa ga halin 'yan uwansa
30
abisa dukkanin wani mataki. manzon allah (saw) yana cewa:
zaka ga mumini acikin jin'kan junansu da son junansu da
taimakon junansu kamar jiki ne guda 'daya idan wata ga'ba ta
kai 'kara na wuta cuta sai ya kaiwa dukkanin jiki da rashin yin
bacci da kuma zazza'bi." muttafaqun alaihi.
)tarhamuhum) jin'kan sashensu ga sashe.(tawaduhum) son
junansu ga junsnsu. (ta'adifuhum) taimakon junansu.
(aljasadu) jiki guda 'daya ta hanyar duba ga dukkanin
ga'b'bansa. (ishtaka udwan) saboda wata cuta da ta same sa
shi jikin. (tada'a) tayi tarayya dashi cikin abunda yake cikinsa.
(as-saharu) rashin yin bacci saboda ra'da'di.
' ★ yanci wanda yake abun lura da dokokin addini ya
banbanta da 'yanci na dabbanci wanda bai da wani tsari na
lura da kulawa. saboda haka gini akan wannan 'yanci zai bawa
kowa dama kamar haka:
1-'yancin yin tunani da bayyana ra'ayi tare da lura cikin hakan.
allah ma'daukakin sarki yana cewa": ya ku wa'danda kuka yi
imani kubi allah da taqawa kuma ku fa'di magana
madaidaiciya." suratul ahzab aya ta 70.
2-'yancin mallakar wani abu da kuma samun halal, allah
ma'daukakin sarki yana cewa:
"kuma kada kuyi gorin abunda allah ya fifita sashenku dashi
akan sashe, maza suna da rabo daga abunda tsirfanta, kuma
mata suna da rabo daga abunda suka tsirfanta." suratul nisa'i
aya ta 32.
3-'yancin ilimi da koyo, manzon allah (saw) yana cewa:
"neman ilimi wajibi ne akan kowane musulmi." sahihu ibn
majah.
31
4-'yancin amfanuwa da abunda allah ya sanya a wannan
duniya na alkhayrai, allah ma'daukakin sarki yana cewa: "shi
(allah) ya sanya muku 'kasa horarriya sai ku tafi cikin
sasanninta, kuma zuwa gare shi ne tashi yake." suratul mulk
aya ta 15.
★ Tabbatar da aminci gamamme wanda ya halatta ga
abubuwa masu zuwa:
→aminci akan addini ta hanyar rashin yin shirka da allah da
kuma zuwa ibadarsa, allah ma'daukakin sarki yana
cewa":kuma ku ya'ki wa'danda suke ya'kanku acikin hanyar
allah kuma kada kuyi tsokana lallai ne allah baya son masu
tsokana." suratul baqara aya ta 190.
→aminci akan ran 'dan adam, allah ma'daukakin sarki yana
cewa: kuma wanda ya kashe wani mumini da ganganci to
sakamakonsa jahannama yana madawwami acikinta kuma
allah yayi fushi akansa kuma la'ance shi kuma yayi masa
tattalin azaba mai girma." suratul nisa'i aya ta 93.
→aminci akan dukiya, allah ma'daukakin sarki yana cewa:
kada kuci dukiyoyinku a tsakaninku da 'karya kuma ku sadu da
ita zuwa ga mahukunta domin kunci wani yanki daga dukiyoyin
mutane da zunubi, alhali kuwa ku kuna sani." suratul baqara
aya ta 188.
→aminci abisa mutunci, allah ma'daukakin sarki yana cewa: "
kuma kada ku kusanci zina lallai ne ita ta kasance alfasha ce
kuma ta munanana ga zama hanya." suratul isra'i aya ta 32.
→aminci ga hankali ga barin sha'awace-sha'wace kamar giya
da kayan shaye-shaye. allah ma'daukakin sarki yana cewa: "ya
ku wa'danda kuka yi imani, abun sani kawai giya da caca rufe
32
da kiban 'kuri'a 'kazanta ne daga aikin shai'dan sai ku nisance
shi wa la'alla kuci nasara." suratul ma'idah aya ta 90.
★ Ji'bintar haqqoqii ta yadda musulunci ya wajabta haqqoqi
tsakanin halittu abisa sassa'bawar matsayinsu/ matakansu
domin ha'din kai ya tattaru gare su kuma amfanikan addini su
tabbata gare su kuma al'amuransu na addini si daidaita to
wannan ya kasu kashi biyu:
(a) HAQQOQI KE'BANTATTU,
Allah ma'daukakin sarki yana cewa: "kuma ku bautawa allah
kuma kada ku ha'da wani dashi, kuma ga mahaifa kuyi
kyautatawa, kuma ga ma'abocin zumunta da marayu da
matalauta da maqobci macabocin kusanta da maqobci
manianci d aboki. gefe da 'dan hanya d abunda hannayenku na
dama suka mallaka lallai ne allah baya son wanda ya kasance
mai taqama mai yawan alfahari." suratul nisa'i aya ta 36.
(b) HAQQOQI GAMAMMU,:
Manzon allah (saw) yace: "kada kuyi hassada kada kuyi
tanajushi kada kuyi 'kiyayya kada ku juya baya kada sashinku
yayi ciniki akan cinikin sashenku, ku kasance bayin allah 'yan
uwa, musulmi 'dan uwan musulmi ne kada ya zalunce sa kada
ya wulaqanta shi kada ya qasqantar dashi tsoron allah yana
nan (sai ya nuna qirjinsa sau uku) ya ishi mutum sharri ya
qasqantar da 'dan uwansa musulmi, dukkanin musulmi
haramun ne ya fitar da jinin 'dan uwansa da kuma dukiyarsa
da kuma mutuncinsa." muslim ne ya ruwaito.
(tanajushi) shine mutum ya yabi hajarsa don ya siyar da ita ko
kuma yayi 'kari acikin 'kimarta kuma baya son sayar da ita.
★ Rahama ta yadda ta tattara halittu daga cikinta:
33
→jin'kai ga 'dan adam, manzon allah (saw) yana cewa: "masu
jin'kan mutane allah yana jin'kansu ku ji'kan wanda suke 'kasa
daku wanda suke sama zasu ji'kanku, zumunta wanda ya sadar
da ita allah zai sadar dashi wanda kuma ya yanketa allah zai
yankesa." ahmad da abu-dauda da hakim ne suka rawaito
albani kuma ya inganta shi.
→rahama jin'kai ga dabbobi, ta yadda jin'kai gare su ya zama
sababi na gafarta zunubai da shiga aljannah, manzon allah
(saw) yace: "lokacin da wani mutumin yakai makurar jin kishi
sai ya shiga wata rijiya,sai yasha ruwan har ya koshi, yana
fitowa sai yaga wani kare yana zaro harshenshi ta kai har yana
cin qasa saboda tsananin jin kishi, sai mutumin yace a ranshi:
lallai wannan karen yakai inda na kai sanda nake jin kishi, sai
ya kara shiga rijiyar ya ciko takalminshi da ruwa, sai ya ba
karen yasha kuma ya gode ma allah, sai ubangiji ya gafarta
mai, sai sahabbai suka ce ya manzan allah har acikin dabbobi
ma muna iya samun lada ?? sai annabi yace: acikin duk wata
halitta mai hanta akwai aikin lada." bukhari da muslim suka
ruwaito shi.
(yalhas) yana nishi da 'kyar ko yana fito da harshensa saboda
tsananin qishin ruwa. (assara) ji'ka'k'kiyar 'kasa ko kuma
gwaguyar 'kasa. (wa ina lana fil bahaimu ajran) shin an samu
lada a shayar da dabbobi da kuma kyautata musu. (fi kulli
kabidin) acikin kyaitatawa ga duk wanda yake cikin qunci.
(radbatun) a mayar da wani abu 'danye bayan ya bushe.
★ yin shawara ta yadda ya umurci mabiyansa ya ri'ke hakan
tsari gare su acikin dukkanin al'amuran addini dana duniya na
ciki da na waje, allah ma'daukakin sarki yana cewa :saboda
wata rahama ce daga allah kayi sanyin hali agare su kuma da
ka kasance mai fushi mai kaurin zuciya da sun watse daga
gefenka, sai kayi yafevmusu laifinsu kuma ka nema musu
34
gafara kuma kayi shawara dasu acikin al'amarin, sannan kuma
idan kayi niyyar zartarwa toh ka dogara ga allah lallai ne
allah yana son masu tawakkali." suratul ali-imran aya ta 159.
★ daidaito tsakanin mutane baki 'daya a tsakanin halittarsi
mazansu da matansu farinsu da ba'kinsu larabawansu da
wa'danda ba larabawa ba, babu banbanci a tsakaninsu sai dai
wanda yafi wani taqawa. allah ma'daukakin sarki yana cewa:
"ya ku mutane, kubi ubangijinku da taqawa wanda ya halicce
ku daga rai guda kuma ya halitta daga gare shi, ma'auransa
kuma ya watsa daga gare su maza masu yawa da mata, kuma
kubi allah da taqawa wanda kuke roqon juna da sunan shi da
kuma zumunta, lallai ne allah ya kasance akanku mai tsaro
ne." suratul nisa'i aya ta 1.
★ gamammen adalci ga rai da kuma mutane, allah
ma'daukakin sarki yana cewa ":lallai allah na yin umurni da
adalci da kyautatawa da baiwa ma'abocin zumunta kuma yana
hani ga alfasha da abunda aka 'ki da rarrabe jama'a yana yi
muku garga'di tsammaninku kuna tunawa." suratul nahli aya ta
90.
★ yin aminci gamamme akan matakin ciki da na waje, manzon
allah (saw) yana cewa ":shin bana baku labarin mumini ba
shine wanda mutane suka aminta dashi akan dukiyarsu da
rayukansu, musulmi shine wanda mutane suka ku'buta daga
harshensa da kuma hannunsaai jihadi kuma shine wanda yaqi
ransa wajen yiwa allah biyayya, mai hijira kuma shine wanda
ya 'kauracewa zinubai da sa'bo." sahihi ne hadisin ibn majah
ya fitar dashi da ibn hibban (assahiha 549).
★ kwa'daitarwa da yin aiki da kuma samun da'da'da, manzon
allah (saw) yana cewa' ":dayanku ya 'dauki igiyarsa yaje yayi
kirare ya sayar dasu, allah ya karesa ta dalilin wa'dannan
35
kiraren kada mutuncin fuskarsa ya gushe kuma ya qasqantar
da kansa da tambayar mutane, hakan yafi alkhayri gare shi
akan ya tambayi mutane su bashi ko su hanashi." bukhari ne ya
ruwaito.
)fa kayya fallahu biha wajhahu) mutane su hanasa kuma allah
ya karesa ta dalilin yin tambaya.
★ yin tsafta koyarwar musulunci tana kwa'daitarwa da yinta
kuma tana umurni da ita ta hanyar wasu halaye daga cikinsu:
→tsaftace baki bayan cin abinci da kuma lura da tsaftar
haqora ta hanyar kwa'daitarwa da yin aswaki, saboda fa'din
manzon allah (saw): "ba don kada na tsanantawa al'ummata
ba, da na umurce su da yin aswaki yayin ko wace sallah."
musulm ne ya ruwaito.
→gusarwa da tsaftace abunda sha'aninsa ne ya kasance
matsaya da mstabbata na 'kwayoyin cuta da kuma dukkanin
dau'duka, manzon allah (saw) yana cewa":sunnoni biyar: yin
kaciya, da aske gashin gaba, da cire gashin hammata da rage
gashin baki da yanke farce." muttafaqun alaihi.
)al-istihidadu) aske gashin gaba, shine gashin da ke kewaye da
farjin namiji ko mace. (al-ibdu) hamnata. (taqleem) an samo
kalmar ne daga qallama shine yankewa ko ragewa.
→tsaftace abunda ke fita daga mafita guda biyu (fitsari da
bayan gida) salman (ra) yana cewa":manzon allah (saw) ya
hanemu mu fuskanci alqibla domin yin fitsari ko bayan gari, ko
kuma muyi tsarki da hannun dama ko kuma muyi tsarki da
dutse 'kasa da guda uku, ko kuma muyi tsarki da kashin
dabbobi ko 'kashi." muslim ya ruwaito shi.
