เงื่อนไขที่จะทำให้การนะศีหะฮฺเกิดผลสำเร็จ
من مقومات النصيحة الناجحة
อิสมาอีล ลุตฟี จะปะกียา
แปลโดย : ซุฟอัม อุษมาน
ที่มา : หนังสือ นะศีหะฮฺ หัวใจแห่งอุมมะฮฺวาหิดะฮฺ
ด้วยพระนามของอัลลอฮฺ ผู้ทรงเมตตา ปรานียิ่งเสมอ
เงื่อนไขที่จะทำให้การนะศีหะฮฺเกิดผลสำเร็จ
ในจำนวนเงื่อนไขบางที่จะทำให้หน้าที่ในการนะศีหะฮฺประสบผลสำเร็จ คือ
หนึ่ง เนียตที่อิคลาศและบริสุทธิ์
หลักสำคัญในการนะศีหะฮฺก็คืออิคลาศและบริสุทธิ์ใจ ความพยายามในการนะฮีหะฮฺจำเป็นต้องปักอยู่บนฐานแห่งความบริสุทธิ์ใจอย่างอิคลาศต่ออัลลอฮฺ และบริสุทธิ์ใจที่จะทำดีต่อบ่าวของอัลลอฮฺซึ่งเป็นบุคคลที่เรากำลังนะศีหะฮฺเขา ถ้าไม่แล้ว ความพยายามดังกล่าวจะไม่ถือว่าเป็นนะศีหะฮฺ และไม่ใช่สิ่งที่ศาสนาหมายถึงในหะดีษที่ว่า “อัด-ดีน อัน-นะศีหะฮฺ / ศาสนาคือการนะศีหะฮฺ” อันเป็นความพยายามที่จะนำผลประโยชน์มาสู่ตัวเองและมนุษยชาติอย่างเด็ดขาด ในทางกลับกันความพยายามที่ไร้ความบริสุทธิ์ใจนั้นอาจจะถือว่าเป็นการหลอกลวง ติเตียนอย่างหยิ่งยโส ด่าทอ นินทา ทรยศ กล่าวหา หรือนิยามอื่น ๆ ที่ทั้งหมดล้วนเป็นมะอฺศิยะฮฺที่คอยทำลายความเป็นเอกภาพของ “อุมมะฮฺ วาหิดะฮฺ”
ท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัม ได้กล่าวว่า
«إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ، وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى، ... »
ความว่า “แท้จริงแล้ว การงานต่างๆ นั้นขึ้นอยู่กับเนียต และทุกๆ คนจะได้ผลตามที่เขาเนียต ...” [1] หมายถึงอัลลอฮฺจะทรงประทานความสำเร็จและผลบุญต่างๆ ตามที่เขาเจตนา ไม่ใช่ตามภาพภายนอกโดยผิวเผินในการกระทำของเขา
ในความหมายที่ว่า เนียตที่ดีก็จะนำมาซึ่งผลที่ดี ส่วนเนียตที่ไม่ดีก็จะนำผลที่ไม่ดีมาเช่นเดียวกันแม้ว่าภาพภายนอกจะดูดีเพียงใดก็ตาม และนับประสาอะไรถ้าหากว่าแม้กระทั่งภาพภายนอกก็ไม่ดีอยู่แล้วด้วย เพราะโดยปกติแล้วเนียตที่ไม่ดีนั้นมักจะแสดงออกมาเป็นพฤติกรรมที่ไม่ดีด้วยเช่นกัน วัลอิยาซุบิลลาฮฺมินซาลิก/ขอความคุ้มครองต่ออัลลอฮฺให้เรารอดพ้นจากสิ่งนี้ด้วยเถิด
วันหนึ่ง มีคนมาพูดกับท่านอิบนุ อุมัร เราะฎิยัลลอฮุอันฮุมา ว่า “เวลาที่อยู่ต่อหน้าผู้นำ เราจะพูดแบบหนึ่ง เวลาที่เราออกไปแล้วเราก็จะพูดอีกแบบหนึ่ง” ท่านอิบนุ อุมัร จึงตอบไปว่า
كُنَّا نَعُدُّ هَذَا عَلَى عَهْدِ رَسُوْلِ اللهِ صلّى الله عليه وسلّم النِّفَاقَ.
ความว่า “พวกเราเคยนับพฤติกรรมแบบนี้ในสมัยท่านเราะสูลุลลอฮฺ ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัม ว่าเป็นหนึ่งในคุณลักษณะของนิฟาก” [2] เนื่องจากไม่ได้วางอยู่บนความอิคลาศและบริสุทธิ์ใจ
ที่กล่าวมานี้ อาจจะเป็นหนึ่งเหตุผลที่เราเห็นได้จากตัวอย่างของท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัม นั่นคือทุกครั้งที่ท่านต้องการกล่าวคุฏบะฮฺ อัล-หาญะฮฺ ท่านมักจะกล่าวว่า
«وَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شُرُورِ أَنْفُسِنَا، وَسَيِّئَاتِ أَعْمَالِنَا»
ความว่า “เราขอความคุ้มครองต่ออัลลอฮฺจากความชั่วของจิตใจเรา และจากความเลวของพฤติกรรมเรา” [3] ทั้งนี้ เพื่อให้การกล่าวเทศนาของท่านไม่ปนเปื้อนด้วยความชั่วร้ายในตัวท่านและความไม่ดีในพฤติกรรมของท่าน (ทั้งๆ ที่ท่านเป็นผู้มะอฺศูมอยู่แล้ว สุบหานัลลอฮฺ! – ผู้แปล) ซึ่งอาจจะทำลายเนื้อหาอันแท้จริงของการนะศีหะฮฺในคุฏบะฮฺของท่านได้
นอกจากนี้ ท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัม ยังเคยสั่งใช้อบู บักรฺ เราะฎิยัลลอฮุอันฮุ ให้อ่านดุอาอ์นี้ทุกเช้าเย็นว่า
«اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ، عَالِمَ الغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ، لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ رَبَّ كُلِّ شَيْءٍ وَمَلِيكَهُ، أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ نَفْسِي، وَمِنْ شَرِّ الشَّيْطَانِ وَشِرْكِهِ، وَأَنْ أَقْتَرِفَ عَلَى نَفْسِي سُوءًا أَوْ أَجُرَّهُ إِلَى مُسْلِمٍ»
ความว่า “โอ้อัลลอฮฺ ผู้ทรงสร้างชั้นฟ้าทั้งหลายและแผ่นดิน ผู้ทรงรอบรู้ในสิ่งที่ซ่อนเร้นและเปิดเผย ไม่มีพระเจ้าอื่นใดนอกจากพระองค์ พระผู้อภิบาลและครอบครองสรรพสิ่งทั้งมวล ฉันขอความคุ้มครองต่อพระองค์จากความชั่วร้ายของตัวฉันเอง และจากความชั่วร้ายของชัยฏอนและภาคีของมัน และฉันขอความคุ้มครองจากความชั่วที่ฉันกระทำต่อตัวเอง หรือกระทำต่อมุสลิมคนอื่น” [4]
ดังกล่าวนั้นคือดุอาอ์ มะอฺษูรฺ บทหนึ่งจากท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัม ที่ให้อ่านทั้งเช้าเย็น เป็นหนึ่งวิธีการสร้างจิตวิญญาณแห่งนะศีหะฮฺ เพื่อให้เกิดผลและมีประโยชน์จริงๆ ในกระบวนการนะศีหะฮฺทุกรูปแบบ
จากต้นแบบคำสอนแบบนี้เอง เราพบว่าท่านอิมาม อัช-ชาฟิอีย์ เราะหิมะฮุลลอฮฺ ได้เคยกล่าวว่า
«وَدِدْتُ أَنَّ النَّاسَ لَوْ تَعَلَّمُوا هَذِهِ الْكُتُبَ، وَلَمْ يَنْسُبُوهَا إِلَيَّ»
ความว่า “ฉันเคยปรารถนาว่า ขอให้ผู้คนทั้งหลายได้เรียนหนังสือทั้งหลายเหล่านี้ของฉัน โดยไม่ต้องอ้างอิงมันมาถึงฉันเลย” [5]
นี่คือสำนึกของท่านอิมามอัช-ชาฟิอีย์ เราะหิมะฮุลลอฮฺ ในการถ่ายทอดความรู้ของท่านแก่ผู้คน และนี่ก็คือภาพแห่งการนะศีหะฮฺอย่างเป็นรูปธรรมที่แท้จริง และน่าจะเป็นหนึ่งในความลับแห่งความสำเร็จของอัช-ชาฟิอีย์ในการเผยแพร่ความรู้ของอัลลอฮฺไปยังผู้อื่น วัลลอฮุอะอฺลัม
สอง อ่อนโยนในวิธีการ และสุภาพในการใช้คำพูด
จงฟังคำสั่งของอัลลอฮฺที่ได้บัญชาแก่ท่านนบีมูซาและนบีฮารูน อะลัยฮิมัสสลาม เพื่อให้ทั้งสองคนไปเผชิญหน้าและนะศีหะฮฺฟิรเอานฺแห่งอียิปต์ในยุคนั้นด้วยความนุ่มนวล พระองค์ตรัสว่า
﴿ ٱذۡهَبَآ إِلَىٰ فِرۡعَوۡنَ إِنَّهُۥ طَغَىٰ ٤٣ فَقُولَا لَهُۥ قَوۡلٗا لَّيِّنٗا لَّعَلَّهُۥ يَتَذَكَّرُ أَوۡ يَخۡشَىٰ ٤٤ ﴾ [طه: ٤٣، ٤٤]
ความว่า “เจ้าทั้งสองจงไปหาฟิรเอานฺเถิด แท้จริงเขาได้ละเมิดแล้ว(อธรรมและโหดเหี้ยม) เจ้าทั้งสองจงกล่าวแก่เขาด้วยคำพูดที่นุ่มนวล เพื่อว่าเขาจะได้สำนึกตนและหวั่นเกรงต่ออัลลอฮฺ” (ฏอฮา 43-44)
จากอายะฮฺนี้เราได้รับบทเรียนบางอย่างในการดะอฺวะฮฺ นั่นคือ
1) ความพยายามในการเข้าหากลุ่มเป้าหมายดะอฺวะฮฺ พร้อมทั้งพบปะหรือเผชิญหน้ากับพวกเขาเพื่อจุดประสงค์ในการนะศีหะฮฺ ถือว่าเป็นภารกิจหลักของบรรดาศาสนทูตของอัลลอฮฺและบรรดาผู้สืบทอดภารกิจนี้จากพวกท่าน ไม่ใช่เพียงแค่เฝ้ารอให้กลุ่มเป้าหมายมาหาเราเท่านั้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับกลุ่มเป้าหมายดะอฺวะฮฺที่เป็นผู้หลักผู้ใหญ่ในบ้านเมืองและในสังคม นี่คือแก่นแท้ของงานดะอฺวะฮฺที่ปรากฏในอายะฮฺว่า ﴿ٱذۡهَبَآ إِلَىٰ فِرۡعَوۡنَ﴾
2) ความผิดพลาด ความดื้อรั้น และการอธรรมต่อมนุษย์ คือหนึ่งในจำนวนปรากฏการณ์และปัญหาที่มีอยู่จริงในโลกของการดะอฺวะฮฺ ซึ่งบรรดานักดาอีย์ผู้สืบทอดภารกิจการดะอฺวะฮฺจากเหล่าศาสนทูตจักต้องรู้จักเผชิญมัน ด้วยการอาศัยหิกมะฮฺที่เปี่ยมล้นและการตะวักกัลอย่างสูงต่ออัลลอฮฺ ข้อเท็จจริงนี้ปรากฏในท่อนที่ว่า ﴿ إِنَّهُۥ طَغَىٰ﴾
3) วิธีการที่นุ่มนวลและภาษาคำพูดที่คลายความขุ่นหมองในหัวใจของผู้รับนะศีหะฮฺ คือหนึ่งในจำนวนเงื่อนไขหลักในการนะศีหะฮฺ ﴿ فَقُولَا لَهُۥ قَوۡلٗا لَّيِّنٗا ﴾
4) เจตนาจะต้องใสสะอาดและความปรารถนาจะต้องสูงส่ง เพื่อหวังให้นะศีหะฮฺเกิดผลในการดะอฺวะฮฺ กล่าวคือ เพื่อให้เกิดความสำนึกและความยำเกรงต่ออัลลอฮฺ ﴿ لَّعَلَّهُۥ يَتَذَكَّرُ أَوۡ يَخۡشَىٰ ﴾
พึงสดับพระดำรัสของอัลลอฮฺที่ได้สอนท่านนบีมุหัมมัด ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัม ให้มีความนุ่มนวลว่า
﴿ فَبِمَا رَحۡمَةٖ مِّنَ ٱللَّهِ لِنتَ لَهُمۡۖ وَلَوۡ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ ٱلۡقَلۡبِ لَٱنفَضُّواْ مِنۡ حَوۡلِكَۖ ﴾ [آل عمران: ١٥٩]
ความว่า “ด้วยเพราะความเมตตาจากอัลลอฮฺ เจ้า(โอ้มุหัมมัด)จึงได้มีความนุ่มนวลต่อพวกเขา และถ้าหากว่าเจ้าเป็นผู้หยาบกระด้างและจิตใจแข็งกร้าวแล้วไซร้ แน่นอน พวกเขาก็คงหนีกระเจิงออกไปจากเจ้าแล้ว” (อาล อิมรอน 159) หมายถึงย่อมไม่ประสบความสำเร็จในการดะอฺวะฮฺและนะศีหะฮฺนั่นเอง
พึงจำไว้เถิด ถ้าหากนั่นคือหน้าที่ของท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัม และนบีมูซา อะลัยฮิสสลาม ที่ถูกบัญชาให้มีความนุ่มนวลในการนะศีหะฮฺประชาชาติของพวกท่าน ดังนั้น จึงนับประสาอะไรกับเราที่ไม่ได้เป็นศาสนทูตผู้มะอฺศูม ยามที่เราทำหน้าที่นะศีหะฮฺผู้คน ซึ่งพวกเขาคงไม่ชั่วร้ายมากไปกว่าฟิรเอานฺผู้อหังการ์กล้าสถาปนาตัวเองเป็นพระเจ้า และคงไม่เลวเท่าอับดุลลอฮฺ บิน อุบัยย์ บิน สะลูล ที่เป็นศัตรูตัวฉกาจของท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัม เอง ไม่ใช่ศัตรูกระจอกๆ ของพวกเราที่ไม่ได้มะอฺศูมเหมือนท่าน
นอกจากนี้ อัลลอฮฺยังได้สั่งให้ท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัม สอนอุมมะฮฺของท่านให้พูดด้วยคำพูดที่ดีที่สุดเมื่อนะศีหะฮฺผู้อื่น โดยเฉพาะต่อผู้ที่ยังไม่ได้รับอิสลาม อัลลอฮฺได้ตรัสว่า
﴿ وَقُل لِّعِبَادِي يَقُولُواْ ٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُۚ إِنَّ ٱلشَّيۡطَٰنَ يَنزَغُ بَيۡنَهُمۡۚ إِنَّ ٱلشَّيۡطَٰنَ كَانَ لِلۡإِنسَٰنِ عَدُوّٗا مُّبِينٗا ٥٣ ﴾ [الإسراء: ٥٣]
ความว่า “จงกล่าวเถิด(โอ้ มุหัมมัด) แก่บ่าวทั้งหลายของข้า ให้พวกเขากล่าวด้วยคำพูดที่ดีที่สุด(แก่ผู้คนทั้งหลาย โดยเฉพาะแก่ผู้ไม่ใช่มุสลิม) แท้จริง ชัยฏอนนั้นคอยยุแหย่อยู่ระหว่างพวกเขา(ระหว่างผู้ศรัทธาด้วยกัน และระหว่างพวกเจ้ากับผู้ที่ไม่ศรัทธาด้วย) แท้จริง ชัยฏอนเป็นศัตรูที่ชัดยิ่งสำหรับมนุษย์” (อัล-อิสรออ์ 53)
นี่คือคำสอนของอัลลอฮฺผ่านศาสนทูตของพระองค์ ว่าด้วยจุดยืนของประชาชาติอิสลามต่อผู้ที่ไม่ใช่มุสลิม แม้ว่าพวกเขาจะคอยแต่สร้างความเดือดร้อนแก่มุสลิมก็ตามที นับประสาอะไรเล่าถ้าหากว่าเป็นมุสลิมด้วยกัน ความหมายก็คือ ﴿ يَقُولُواْ ٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُۚ ﴾ การพูดด้วยถ้อยคำที่ดีที่สุดนั้น พวกเขาจะต้องใช้คำพูดที่ดีที่สุด[6] เพราะการพูดคุยสนทนาระหว่างกันมักจะเป็นช่องทางที่ชัยฏอนซึ่งเป็นศัตรูตัวฉกาจของมนุษย์เอามาใช้เพื่อยุแหย่ให้เกิดการทะเลาะเบาะแว้งและความบาดหมางขึ้นในหมู่พวกเขา หรืออย่างน้อยที่สุดก็เพื่อไม่ให้มีสาระประโยชน์จากการพูดคุย หรือไม่บรรลุตามวัตถุประสงค์ในการสนทนานั้น อัลลอฮุลมุสตะอาน
อัลลอฮฺตรัสว่า
﴿ وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسۡنٗا﴾ [البقرة: ٨٣]
ความว่า “ท่านทั้งหลายจงกล่าวแก่มนุษย์ด้วยสิ่งที่ดี” (อัล-บะเกาะเราะฮฺ 83) ไม่ว่าจะเป็นในด้านเนื้อหาคำพูด วิธีการ และกาลเทศะในการพูด โดยเฉพาะอย่างยิ่งเวลาที่มีการโต้แย้งกันไปมากับคนอื่น
อัลลอฮฺตรัสว่า
﴿وَجَٰدِلۡهُم بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُۚ﴾ [النحل: ١٢٥]
ความว่า “จงถกเถียงโต้แย้งกับพวกเขาด้วยสิ่งที่ดีที่สุด” (อัน-นะห์ลฺ 125) หมายถึงทั้งเนื้อหาสาระและวิธีการจะต้องดีที่สุด โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับบรรดาผู้ที่มีความรู้ และผู้ไม่ใช่มุสลิมเช่นอะฮฺลุลกิตาบ เป็นต้น
อัลลอฮฺตรัสว่า
﴿ ۞وَلَا تُجَٰدِلُوٓاْ أَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ إِلَّا بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ﴾ [العنكبوت: ٤٦]
ความว่า “และอย่าได้โต้แย้งกับอะฮฺลุลกิตาบ นอกเสียจากด้วยสิ่งที่ดีที่สุด(ทั้งเนื้อหาและวิธีการ)” (อัล-อันกะบูต 46)
จะอย่างไรก็ตาม คุณลักษณะแห่งความนุ่มนวลอ่อนโยนถือว่ามีประโยชน์มาก ท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัม ได้กล่าวว่า
«إِنَّ الرِّفْقَ لاَ يَكُوْنُ فِيْ شَيْءٍ إِلاَّ زَانَهُ وَلاَ يُنْزَعُ مِنْ شَيْءٍ إِلاَّ شَانَهُ»
ความว่า “แท้จริง ความอ่อนโยนนั้น จะไม่อยู่กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง นอกจากว่ามันจะเพิ่มความงดงามให้กับสิ่งนั้น และมันจะไม่ถูกดึงออกจากสิ่งใดสิ่งหนึ่ง เว้นแต่ย่อมจะต้องสร้างความเสียหายกับสิ่งนั้นอย่างแน่แท้” [7]
ท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัม ได้กล่าวว่า
«الرِّفْقُ رَأْسُ الْحِكْمَةِ»
ความว่า “ความนุ่มนวลอ่อนโยนเป็นหัวแห่งหิกมะฮฺ” [8] (ที่จะนำมาซึ่งความดีงามต่างๆ ทั้งหลายแหล่)
ครั้งหนึ่งท่านหญิงอาอิชะฮฺ เราะฎิยัลลอฮุอันฮา เคยแสดงความโกรธและความแข็งกร้าวต่อชาวยิวด้วยคำพูดของนางว่า «وَعَلَيْكُمُ السَّامُ وَاللَّعْنَةُ» “ขอให้พวกเจ้าได้พบกับความตายและการสาปแช่งเช่นเดียวกัน” ตอนที่พวกยิวกลุ่มนั้นบิดลิ้นกล่าวให้สลามแก่ท่านนบีแบบเจตนาร้ายว่า «السَّامُ عَلَيْكُمْ» “ขอให้ความตายประสบแก่ท่าน” ดังนั้น ท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัม ก็ได้เตือนนางว่า
«مَهْلاً يَا عَائِشَةُ! إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الرِّفْقَ فِيْ الأَمْرِ كُلِّهِ»
ความว่า “ช้าก่อน โอ้ อาอิชะฮฺ แท้จริงแล้ว อัลลอฮฺทรงรักความอ่อนโยนในกิจต่างๆ ทุกประการทั้งหมด” [9]
ถ้าหากว่านั่นคือคำสอนของท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัม เกี่ยวกับความนิ่มนวลอ่อนโยนต่อความชั่วร้ายของศัตรูผู้เป็นปฏิปักษ์กับอัลลอฮฺอย่างชัดเจน(เช่นพวกยิว) ดังนั้น มันควรจะเป็นอย่างไรกันเล่ากับบรรดาประชาชาติมุสลิมด้วยกัน ที่นิสัยไม่ดีส่วนใหญ่ของพวกเขาเกิดมาจากเพียงแค่ความผิดพลาดและความบกพร่องเท่านั้น ไม่ใช่เกิดมาจากเจตนาที่จะทำชั่วต่อพี่น้องมุสลิมด้วยกันเอง และมันควรจะเป็นอย่างไรกับบรรดาผู้ไม่ใช่มุสลิมทั่วๆ ไปที่ไม่ใช่พวกยิว
ด้วยเหตุดังกล่าว บรรดาอุละมาอ์จึงมีความเห็นว่า ไม่อนุญาตให้แสดงออกอย่างแข็งกร้าวและใช้ภาษาหยาบคายในการนะศีหะฮฺ ที่อาจจะนำมาสู่ฟิตนะฮฺและความเลวร้ายขึ้นได้
อิมาม อัล-เฆาะซาลีย์ เราะหิมะฮุลลอฮฺ ได้กล่าวว่า
«وَأَمَّا التَخْشِيْنُ فِيْ القَوْلِ كَقَوْلِهِ: يَا ظَالِمُ، يَا مَنْ لاَ يَخَافُ اللهَ، وَمَا يَجْرِيْ مَجْرَاهُ فَذَلِكَ إِنْ كَانَ يُحَرِّكُ فِتْنَةً يَتَعَدَّى شَرُّهَا إِلَى غَيْرِهِ لَمْ يَجُزْ»
ความว่า “ส่วนการใช้คำหยาบ เช่น โอ้ ผู้อธรรม โอ้ ผู้ที่ไม่เกรงกลัวอัลลอฮฺ หรือคำอื่นๆ ในลักษณะเดียวกัน ถ้าหากว่ามันนำไปสู่การเกิดฟิตนะฮฺที่ผลร้ายของมันลามไปยังผู้อื่น ก็ไม่อนุญาตให้กล่าวได้” [10]
สาม ต้องไม่นำไปสู่ผลร้ายที่แย่ยิ่งกว่า
มีกฎในการดะอฺวะฮฺอยู่ข้อหนึ่งว่า
«تَرْكُ إِنْكَارِ الْمُنْكَرِ خَشْيَةَ الْوُقُوْعِ فِيْ أَنْكَرَ مِنْهُ»
ความว่า “ให้ละทิ้งการห้ามปรามความชั่ว เพราะเกรงว่าจะเป็นเหตุให้ตกหลุมพรางของสิ่งที่เลวร้ายกว่าความชั่วประการแรก” [11]
โดยเฉพาะอย่างยิ่งเวลาที่ทำการห้ามปรามบรรดาผู้มีอำนาจและผู้ปกครอง ถึงแม้ว่าการกระทำดังกล่าวจะเป็นญิฮาดที่ประเสริฐที่สุดก็ตาม
ท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะสัลลัม ได้กล่าวว่า
«إِنَّ أَفْضَلَ الْجِهَادِ كَلِمَةُ حَقٍّ عِنْدَ سُلْطَانٍ جَائِرٍ»
ความว่า “แท้จริง การญิฮาดต่อสู้ที่ประเสริฐที่สุดคือ การกล่าวถ้อยคำแห่งความจริงกับผู้ปกครองที่อธรรม” [12] หมายถึง การนะศีหะฮฺด้วยคำพูดที่สัจจริงแบบตัวต่อตัว ไม่ใช่ต่อหน้าธารกำนัล
แน่นอนว่า ดังกล่าวนั้นคือความประเสริฐของการญิฮาดด้วยคำพูดที่สัจจริง และข้อบัญญัติของญิฮาดเองโดยดั้งเดิมก็ถือว่าวาญิบ แต่ถ้าหากว่าเขากระทำการญิฮาดด้วยคำพูดอันสัจจริงดังกล่าวแล้ว มันจะนำไปสู่ความเสียหายเดือดร้อนต่อตัวเองหรือต่อผู้อื่น ก็ถือว่าไม่วาญิบที่เขาต้องญิฮาดอย่างที่ว่านั้นแต่อย่างใด อุละมาอ์บางท่านมีความเห็นว่าไม่อนุญาตให้กระทำด้วยซ้ำไป และบางท่านถึงกับมองว่าการกระทำที่ก่อให้เกิดผลดังกล่าวนั้นถือว่าเป็นมุงกัรเสียเองอีกด้วย
ท่านอิบนุ ตัยมียะฮฺ เราะหิมะฮุลลอฮฺ ได้กล่าวว่า
إِذَا لَمْ يُزَلْ الْمُنْكَرُ إِلاَّ بِمَا هُوَ أَنْكَرَ مِنْهُ صَارَ إِزَالَتُهُ عَلَى هَذَا الْوَجْهِ مُنْكَرًا، وَإِذَا لَمْ يَحْصُلِ الْمَعْرُوْفَ إِلاَّ بِمُنْكَرٍ مَفْسَدَتُهُ أَعْظَمَ مِنْ مَصْلَحَةِ ذَلِكَ الْمَعْرُوْفِ كَانَ تَحْصِيْلُ ذَلِكَ الْمَعْرُوْفِ عَلَى هَذَا الْوَجْهِ مُنْكَرًا.
ความว่า “ถ้าหากว่า ความชั่ว(มุงกัร)ประการใดไม่สามารถที่จะขจัดได้นอกจากว่าต้องอาศัยสิ่งที่ชั่วร้ายกว่าเป็นเครื่องมือในการขจัด ดังนั้น ก็ถือว่าการขจัดความชั่วดังกล่าวโดยวิธีการแบบนี้เป็นสิ่งที่มุงกัรเสียเอง และถ้าหากว่า ความดี(มะอฺรูฟ)ประการใดไม่สามารถที่จะให้มันเกิดขึ้นได้เว้นแต่ต้องอาศัยความชั่วหนึ่งความชั่วใดเป็นเครื่องมือ ซึ่งความเสียหายของความชั่วดังกล่าวเลวร้ายกว่าประโยชน์ที่จะได้รับจากความดีที่ว่านั้น ก็ถือว่าการพยายามให้ความดีนั้นเกิดขึ้นโดยวิธีการแบบนี้เป็นมุงกัรด้วยเช่นกัน” [13]
พึงจำไว้ว่า เป้าประสงค์แห่งบทบัญญัติอิสลามในการนะศีหะฮฺนั้นก็คือ เพื่อให้เกิดประโยชน์และผลดีตามที่ศาสนายอมรับแก่ผู้ที่เรานะศีหะฮฺ ไม่ว่าจะเป็นปัจเจกบุคคล กลุ่มญะมาอะฮฺ หรือประเทศชาติ พร้อมกับขยายวงความดีให้กว้าง และจำกัดกรอบความชั่วร้ายให้แคบลงถึงแม้ว่าจะไม่สามารถขจัดมันให้หมดสิ้นไปเลยทีเดียวก็ตาม
นะศีหะฮฺคือหนึ่งในรูปแบบการทำดีต่อบุคคลและฝ่ายที่เรานะศีหะฮฺ เป็นการแสดงความรักและความเป็นห่วงต่อพวกเขา[14] ไม่ใช่การทะเลาะเบาะแว้งหรือเป็นศัตรูกัน การทำดีของเราดังกล่าวจะไม่ถูกเปลี่ยนแปลงหรือเสียหายเพราะการปฏิเสธหรือท่าทีตอบโต้ใดๆ ของฝ่ายที่เรานะศีหะฮฺเขาโดยเด็ดขาด เพราะไม่ใช่ว่าทุกอย่างที่ดีจะถูกตอบรับโดยดีเสมอไป
